आज डॉक्टर्स डे च्या निमित्ताने वैद्यकीय क्षेत्राबद्दल समाजात असलेले गैरसमज आणि अज्ञान दूर करण्याच्या दृष्टीने, वैद्यकीय व्यवसायाबद्दल समाजाच्या असणाऱ्या प्रमुख आक्षेपांबद्दल डॉक्टरांची बाजू मांडण्याचा माझा हा छोटासा प्रयत्न..
यात ,
१. एकूणच मेडिकल सायन्स बद्दल आपल्यात असणारे अवाजवी अपेक्षा आणि गैरसमज..
२. कॉम्प्लिकेशन्स (गुंतागुंत) आणि निगलिजन्स (निष्काळजीपणा) मधील फरक..
३. दोन हॉस्पिटलमधल्या उपचाराच्या बिलात तफावत का असते?
४. हॉस्पिटल्समध्ये उपचारांचे रेट कसे आणि कोणकोणत्या बाबींवर ठरतात?
५. काही योजना आणि सवलतींच्या वेळी कमी खर्चात उपचार डॉक्टरांना कसे परवडतात?
६. हॉस्पिटल चालवताना काय अडचणी येतात?
७. समाजाचा आणि मीडियाचा डॉक्टरांकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन कसा बदलतोय..
अशा प्रमुख गैरसमजाबद्दलची उत्तरे छोट्या छोट्या उदाहरणांतून देण्याचा हा अल्पसा प्रयत्न केला आहे..
लोकांची डॉक्टरांबद्दल नाराजी असते किंवा उपचारांबद्दल आक्षेप असतात तेंव्हा बऱ्याचदा या वैद्यकीय क्षेत्राबद्दल त्यांचे असलेले अज्ञान आणि गैरसमजच जास्त वेळा पहायला मिळालेले दिसतात.. आणि सामान्य लोकांना ते सगळं समजण्याच्या आवाक्याबाहेर असतं.. (सामान्य लोक म्हणजे वैद्यकीय क्षेत्राशी संबंधित नसलेल्या व्यक्ती..)
मी म्हणत नाही की सगळ्या पेशंटच्याच चुका असतात, पण परिस्थिती विषयीचे अज्ञान मात्र मोठा घटक असते..
(लेख मोठा आहे, पेशन्स ठेऊन वाचावा..)
नेमकं काय चुकतं?
आपला समाज कुठल्या क्षेत्राच्या बाबतीत पूर्णपणे अज्ञानी असेल तर ते आहे वैद्यकीय क्षेत्र..!!
डॉक्टरच्या हातात गेलेला प्रत्येक पेशंट हा 100% बरा होतच असतो, ही सगळ्यात मोठी अंधश्रद्धा आहे.. मेडीकल सायन्स खूप जटिल आहे.. खरंतर प्रत्येकाला ते आठवीपासूनच शिकवायला हवे.. (सध्या काही अभ्यासक्रमात ते समाविष्ट केलेय ही आनंदाची बाब आहे!)
साधी बोटावरची छोटीशी गाठ काढायची असेल तरी पेशंट (Anaphylaxis ने किंवा Vasovagal) मरू शकतो हे कोणालाच पटत नसतं..!
तापाच्या 100 पेशंट पैकी 90 लोक क्रोसीनला रिस्पॉन्स देतात म्हणून क्रोसीन तापावर चालते.. तुम्ही उरलेल्या 10 मध्ये असाल, तर डॉक्टरच्या हाताला गुण नाही म्हणाल? की क्रोसीन देऊन डॉक्टरने लुटले म्हणाल? की त्याचे हॉस्पिटल फोडाल? काही काही औषधांबाबत तर फक्त 50% पेशंट्स मधेच अपेक्षित इफेक्ट दिसतो..!!
एकच औषध किंवा ट्रीटमेंट प्रत्येकाच्या शरीरात वेगवेगळ्या प्रमाणात इफेक्ट करत असते, आणि एखाद्या औषधाला किंवा ट्रीटमेंटला रिस्पॉन्स देण्याची प्रत्येकाची कॅपॅसीटी पण वेगळी वेगळी असते.. त्यामुळे इफेक्ट बदलू शकतात..
दवाखाना म्हणजे काय फॅक्टरी नाही, इकडून पेशंट घातला की तिकडून बरा होऊन बाहेर!!
सर्वांचं शरीर आणि त्याच्या क्षमता एकसारख्या नसतात.. इतकं जरी लोकांनी समजून घेतलं तरी बरेच प्रश्न सुटतील..
हॉस्पिटलला लागणारा खर्च –
आय सी यु मध्ये कोणत्या प्रकारच्या गोष्टी लागतात, त्यांच्या किमती किती असतात हेही लोकांना माहिती नसतं.. पेशंटला लागणाऱ्या सगळ्याच गोष्टी नातेवाईकांना लिहून देता येत नाहीत, बऱ्याच गोष्टी हॉस्पिटलच्याच वापराव्या लागतात, निर्जंतुकीकरण करावे लागते, त्याचा खर्च किती जातो हे ही लोकांना माहिती नसते.. (जयललितांच्या एका दिवसाचा ICU च्या stay चा खर्च (on record) 52 हजार होता!! तब्बल 6 कोटींचे बिल गव्हर्नमेंटने हॉस्पिटलला भरले होते.. माहितीसाठी सांगतो.. गुगलवर jayalalitha’s one day icu expenses असं type करा उत्तर मिळेल..)
औषधांच्या आणि Implants च्या किमती डॉक्टरच्या नव्हे तर सरकारच्या आणि फार्मा कंपनीच्या हातात असतात, हे ही लोक सोयीस्करपणे विसरतात.. डॉक्टरांनी लुटले म्हणून सोशल मीडियावर सिपंथी मिळवतात..
मागे एका प्रतिष्ठित व्यक्तीने पोस्ट टाकली होती की, “मला डॉक्टरनी एक इंजेक्शन लिहून दिले, त्याची किंमत 13000 रुपये होती.. तेच इंजेक्शन मी एजन्सी मधून 9000 ला आणले”.. की लगेच त्यांच्या पोस्टवर “डॉक्टर लुटतात” अशा कॉमेंट्स सुरू झाल्या..
- माझ्याच मेडिकलमधून ते इंजेक्शन घ्या’ असा आग्रह जर डॉक्टर करत असेल तर ते चुकीचे आहे.. तुम्ही तात्काळ तेथून पेशंट घेऊन जाऊ शकता..
- दुसरं, त्या इंजेक्शन ची किंमत किती असावी हे काय डॉक्टर ठरवत नसतात..
- औषधांवर MRP अव्वाच्या सव्वा लिहिलेली असते, त्यावर सरकारने अंकुश ठेवणे अपेक्षित आहे, पण कुठलंच सरकार ते करत नाही..
- कुठलीही गोष्ट तुम्ही होलसेल डीलरकडून घेतली, तर ती तुम्हाला स्वस्त पडते.. औषधांच्या किमती म्हणजे फक्त मॅन्युफॅक्चरिंग कॉस्ट नसते.. त्यात संशोधन खर्च, ब्रॅण्डिंग कॉस्ट, इम्पोर्ट किंवा ट्रान्सपोर्ट कॉस्ट, कोल्ड चैन मेंटेनन्स कॉस्ट, डॅमेज कॉस्ट, एक्सपायरी कॉस्ट आणि सरकारी टॅक्सेस अशा बऱ्याच गोष्टी अंतर्भूत असतात..
असो..
अजून एक जण म्हणाला की, “अमुक हॉस्पिटलमध्ये सोनोग्राफी 200 रुपयात होते, पण तमुक ठिकाणी 700 रुपये लागतात, किती लुटतात साले”..
अशी पोस्ट टाकणाराने खालील बाबींची आधी पडताळणी करायला हवी होती.. - अमूक हॉस्पिटलला जे सोनोग्राफी मशीन आहे ते कोणत्या सेवाभावी संस्थेने पुर्णतः (किंवा अंशतः) दान दिले आहे का?
- तिथं कमीत सोनोग्राफी होते तर ते मशीन जुने वगैरे आहे का?
- किंवा एकतर तिथं डॉक्टर salaried असेल, अथवा त्या हॉस्पिटलला कुठलंतरी अनुदान मिळत असेल..
सोनोग्राफी मशीनच्या व्हर्जननुसार त्याची किंमत आणि त्याचा मेंटेनन्स धरून अर्धा ते एक कोट रुपये होतात, हे किती जणांना माहिती आहे..?
तरीपण लूटच दिसत असेल तर सिव्हिल हॉस्पिटलला जा ना मग, तिथे 50 रुपयातच होईल सोनोग्राफी..
तीच गोष्ट MRI आणि CT scan ची असते.. कोटींच्या घरात या मशिन्सच्या किमती असतात.. (ज्यांच्यावर कोटीच्या घरात इम्पोर्ट टॅक्स सरकार घेते, जो कमी करणे त्यांच्या हातात आहे, पण कुठल्याही सरकारला त्यांचा इन्कम अजिबात सोडायचा नाहीये!!)
बरं, पुढच्या पाच वर्षात त्या मशीनची नवनवीन व्हर्जन्स येऊन जुन्या मशीन outdated होत असतात.. त्यांची कुलिंग सिस्टीम , त्यांची सर्व्हिसिंग, त्यांची अत्यंत खर्चिक रिपेरिंग या गोष्टी, ठराविक पेशंट रोज झाल्याशिवाय किंवा ठराविक रेट ठेवल्याशिवाय परवडत नसतात.. डॉक्टरला MRI मशीन, जागा, इलेक्ट्रिसिटी, फिल्म्स, लेबर आणि मेंटेनन्स या गोष्टी फ्री दिल्या तर तुमचा MRI 5000/- ऐवजी 500 रुपयातच होऊ शकतो..
मागे एका हॉस्पिटलने डेंग्यूच्या एका पेशंटचे उपचाराचे बिल 16 लाख इतके आकारले अशी बातमी प्रसिद्ध झाली.. त्यानिमित्ताने समाजात डॉक्टरांविषयी असलेली मतमतांतरे पण पाहायला मिळाली..
- एक तर ते हॉस्पिटल हे कॉर्पोरेट हॉस्पिटल आहे, ज्याचा मालक एक उद्योगपती आहे.. तिथं डॉक्टरच्या हातात बिलिंग नसते..
- ज्याअर्थी त्या पेशंटला घेऊन नातेवाईक बड्या हॉस्पिटलमध्ये गेले त्याअर्थी पेशंट insured असेल किंवा त्यांना तिथल्या बिलिंगची संभाव्य माहिती असेलच.. (खिशात पैसे असल्याशिवाय आपण “ताज” हॉटेलमध्ये राहायला जाऊ का?)..
- हॉस्पिटल प्रशासन वेळोवेळी झालेल्या बिलाची आणि संभाव्य बिलाची माहिती देते.. मग बिल प्रमाणाच्या बाहेर जाऊ लागले असे वाटले, तरीपण नातेवाईक पेशंटला तेथून दुसरीकडे घेऊन गेले नाहीत.. ही वस्तुस्थिती आहे.. मग नंतर ओरड करण्यात काय अर्थ आहे..?
असो..
हिंदुस्थान टाइम्स ने त्या पेशंटच्या बिलाची डिटेल्स दुसऱ्या दिवशी छापली.. ज्यात 15,79,322/- च्या बिलापैकी 53,900/- रुपये फक्त डॉक्टरांचा चार्ज आहे म्हणजे बिलाच्या फक्त 3.41%..!!
पण तोपर्यंत समाजाने डॉक्टरबाबतचा त्यांचा आकस बाहेर काढलाच.. लोकांना फक्त डॉक्टरांना ब्लेम करायचेय.. वस्तुस्थिती समजून घ्यायची तयारीच नाही..
हॉस्पिटलचे रेट (बिल) कसे ठरतात.?
समाजात एकंच गोष्ट वेगवेगळ्या दर्जाची मिळत असते.. पैसे देऊन आपल्याला जास्त दर्जाच्या सेवा घेता येतात.. चहा पाच रुपयाला पण मिळतो, आणि पाचशे रुपयाला पण मिळतो..! आपण आपल्या ‘शौक’नुसार आणि ‘खिशा’नुसार ठरवायचे की टपरीवरचा चहा प्यायचा की ताज मधला प्यायचा..
जसं ‘ताज’ला चहा पिऊन तुम्ही ओरड करू शकत नाहीत की आम्हाला लुटले म्हणून.. तसंच, ब्रीचकँडी किंवा फोर्टीस मध्ये जाऊन तुम्ही ओरड करू शकत नाही की आम्हाला लुटले म्हणून..
कुठल्याही ठिकाणी संभाव्य बिलाची साधारण पूर्वकल्पना देतात.. तुमच्या खिशाला परवडत नसेल तर जाऊ नका.. इतकं साधं गणित आहे..!
सरकारी हॉस्पिटलमध्ये अगदी पाच रुपयांचा केसपेपर काढला की गोरगरिबांचे कसलेही ऑपरेशन होते.. इतरही सेवाभावी संस्था आणि ट्रस्टची अनेक हॉस्पिटल अत्यल्प दरात उपचार देतात.. तिथेही आपण जाऊ शकतो..
पण लोकांना १.डॉक्टरही अनुभवी आणि बेस्ट पाहिजे असतो.. २.तो सहज आणि हवा तेंव्हा उपलब्धही पाहिजे असतो.. ३.हॉस्पिटलमध्ये एसी पासून गरम पाण्यापर्यंत आणि नर्सपासून स्वीपरपर्यंत सगळ्या सोयी अपटुडेट हव्या असतात.. ४.सगळ्या मशिनरी आणि तपासण्यांच्या सोयी एकत्र पाहिजे असतात.. ५.आणि बिल मात्र कमी पाहिजे असतं..!! नाहीतर डॉक्टर लुटारू..!! कसं जुळणार हे गणित.?
डॉक्टरांच्या अनुभवानुसार किंवा उपलब्ध सोयीसुविधां नुसार खाजगी हॉस्पिटलचे दर ही कमी अधिक होत असतात.. त्यात अमुक कोणी लुटतो किंवा कुणी समाजसेवा करतं अशातला भाग नसतो.. ज्या डॉक्टरला जिथंपर्यंत परवडतं तेवढं कमी तो करू शकतो..
दहा बेडच्या हॉस्पिटलसाठी नियमाने अकरा सिस्टर लागतात.. (एका वेळी तीन, आणि तीन शिफ्टच्या नऊ, साप्ताहिक सुट्टी आणि रजा यासाठी अतिरिक्त दोन), पण अकरा ऐवजी तीनच सिस्टर ठेवल्या, चार ऐवजी दोनच वॉर्डबॉय ठेवले, नॉर्मस् प्रमाणे सगळ्या मशिन्स न घेता फक्त अति गरजेच्या मशिनरी घेतल्या, आणि बाकीच्या सुविधा पण जेमतेमच ठेवल्या तर पेशंट बिल खूपच कमी ठेवता येतं.. याचा अर्थ असा नसतो की जास्त बिलिंग असणारे बाकीचे हॉस्पिटल्स पेशंटला लुटतात.. तिथं सुविधा आणि मशिनरी जास्त असतील म्हणून त्यांना तितक्या कमी पैशात उपचार किंवा ऑपरेशन करणे शक्य नसेल.. हाच त्याचा अर्थ असतो.. तुमच्या पेशंटला लागो अथवा न लागो, कुठल्याही दुर्घटनेसाठीची जी बॅकअप सिस्टीम असते, ती तर रेडी ठेवावीच लागते ना..!!
एक उदाहरण सांगतो, Defibrillator ही जीवरक्षक मशीन काही डॉक्टरच्या आयुष्यात एकदाही लागत नाही, पण प्रत्येक हॉस्पिटलमध्ये ते ठेवणं कम्पल्सरी आहे, आणि त्याची किंमत 1 ते 6 लाख रुपये आहे!! ते रोज चार्ज डिस्चार्ज करणं अपेक्षित असतं आणि त्याची वॉरंटी दोन वर्षे असते..
अशा कित्येक गोष्टी असतात ज्यापासून समाज अनभिज्ञ असतो.. पण त्या गोष्टी डॉक्टरांच्या खर्चात पडत असतात..
समजा, गर्भाशयाची पिशवी काढायच्या ऑपरेशनला सगळ्या सुविधा असलेल्या हॉस्पिटलला कमीतकमी वीस हजार लागत असतील उदाहरणार्थ.. पण तेच ऑपरेशन, एखाद्या अजिबात सोयी सुविधा उपलब्ध नसलेल्या, कसल्याच मशिनरी उपलब्ध नसणाऱ्या, कामगारवर्ग पण पुरेसा नसलेल्या, आणि ऑपरेशनसाठी लागणाऱ्या धाग्यांपासून ते अँटिबायोटिक पर्यंत सगळं nonbranded वापरणाऱ्या एखाद्या हॉस्पिटलला तेच ऑपरेशन सात हजारात देखील परवडते..!
आता समाज असं म्हणतो की, तिथं तर सात हजारातच ऑपरेशन होतं, मग आमच्या इथले बाकीचे हॉस्पिटल्स किती लुटतात.!!
दोन हॉस्पिटल मधील बिलिंगच्या या तफावतीसाठी खूप गोष्टी कारणीभूत असतात.. त्याची कल्पना जनसामान्यांना येणं शक्य नाही.. हॉस्पिटलचा प्लॉट, बिल्डिंग, मेंटेनन्स, वीज, पाणी, स्टाफ, सरकारी फी आणि टॅक्सेस यांपासून ते तिथल्या वैद्यकीय सुविधा, मशिनरी, आणि वापरत असलेल्या इतर गोष्टी त्यात समाविष्ट असतात.. यावर बिलिंग ठरते.. या गोष्टींची कॉस्ट कमी जास्त झाली की बिलिंगमध्ये पण तफावत दिसते.. (तरी यात डॉक्टरांची फिस आणि त्यांचा अनुभव याची कॉस्ट नाही धरली..)
म्हणून, माझ्या स्वतःच्या आईचे ऑपरेशन असेल तर मी ऑपरेशन कोणते आहे, त्यासाठी किमान कितपत सुविधा लागतात आणि डॉक्टर कोण आहे यावर हॉस्पिटल ठरवेल.. सात हजाराकडेही जाणार नाही आणि कॉर्पोरेट हॉस्पिटलमध्ये जाऊन अडीच लाखही घालणार नाही..
हॉस्पिटल म्हणजे एक “स्मॉल स्केल इंडस्ट्री” असते.. जी चालवणं अत्यंत जिकरीचं असतं..
उदाहरणादाखल सांगतो, आमच्या इथल्या एका 50 बेडच्या अद्ययावत हॉस्पिटलचा मेंटेनन्स 26लाख महिना आहे.. पेशंट येवो अथवा न येवो, ‘बेड ऍक्युपन्सी’ कितीही राहो, मेंटेनन्स, बिलं, टॅक्सेस, भाडे आणि स्टाफ व ड्युटी डॉक्टरांच्या पगारापोटी महिन्याच्या तीस तारखेला 26 लाख तयार ठेवावे लागतात! त्या डॉक्टर मित्रानं मला सांगितलं, महिन्याच्या साधारण 22-26 तारखेपासून त्याचा प्रॉफिट सुरू होतो..
म्हणूनच “मेडिकलचं सगळं तर आम्हीच आणलंय, मग तरी हॉस्पिटलचं बिल इतकं कसं झालं?” असं म्हणणाऱ्यांना तर मला परत पहिलीपासून शाळेत पाठवावं वाटतं..
असो..
अजून एक, मला एकाने प्रश्न विचारला की, इथं हॉस्पिटलला माझे अपेंडीक्स चे ऑपरेशन झाले, मला 15000 खर्च आला, पण सरकारच्या MJPJAY योजनेत आमच्या शेजाऱ्याचे ऑपरेशन झाले, त्यात हॉस्पिटलला शासनाकडून 10,000/- च मिळतात असे ऐकलेय, मग मला पाच हजारांना लुटले का?
असं वाटणं साहजिक आहे.. पण
- अशा योजनेत डॉक्टरनी ऑपरेशन करणे हे केवळ चालत्या गाडीत प्रवासी घेण्यासारखे आहे.. त्या ऑपरेशन च्या निमित्ताने हॉस्पिटलचे नाव ही होते आणि भविष्यात त्या पेशन्टचे इतरही ओळखीचे लोक तेथे ट्रीटमेंट ला येऊ शकतात..
- अशा योजनांच्या ऑपरेशन च्या वेळी डॉक्टर औषधे आणि इतर साहित्य जरा कमी रेटचे वापरून (sub-standard म्हणत नाही मी) आपला “लागत खर्च” (investment cost) कमी करतात.. पण म्हणून सरसकट सगळ्यांसाठीच तसं करणं शक्य नसते..
गाडी चाललीच आहे तर एखादा प्रवासी फुकट नेणे किंवा कमी तिकिटात नेणे, हे जमू शकते.. पण सगळेच प्रवासी कमी तिकिटात नेणे जसे शक्य नसते, त्याप्रमाणेच एखादया योजनेतले ऑपरेशन्स कमीत करणे किंवा एखादे ओळखीतल्याचे किंवा गरीबाचे ऑपरेशन कमीत करणे डॉक्टरला जमते.. पण म्हणून सगळेच तसे करा म्हणत असतील तर ते शक्य नाही.. म्हणून अशा वेळी बाकीच्यांनी ‘लुटले’ वगैरे असं म्हणणं संयुक्तिक नाही.. एखाद्या खरेच गरीब असलेल्या पेशंटचे उपचार बरेच डॉक्टर maintenance cost च्या ही खाली, फक्त इन्व्हेस्टमेंट कॉस्ट विचारात घेऊन करत असतात, पण म्हणून सगळ्यांनाच डॉक्टरनी असं करावं असं जर समाजाचं म्हणणं असेल तर ते योग्य नाही..
एखादा बिल कमी करायला आला आणि तो खूपच गरीब वाटला तर डॉक्टर त्याचे काही बिल कमी करतात, याचा अर्थ त्यांनी ते आधीच वाढवून लावलेले नसते.. ते त्यांच्या नफ्यातून किंवा मेंटेनन्स कॉस्ट मधून पैसे कमी करत असतात.. पण सरसकट तसं करणं शक्य नाही, आणि आधीच पेशंट्स कमी असलेल्या हॉस्पिटलना तर ते शक्यच नाही..
बहुतेक सर्व डॉक्टर रोज काहीना काही रुग्ण फ्री तपासतात, किंवा पैसे नसतील तर ‘राहू दे राहू दे’ म्हणतात.. मला सांगा, समाजातला कुठला अन्य व्यावसायिक किंवा व्यापारी तुमची ओळखपाळख नसताना त्यांची फीस तुम्हाला ‘राहू दे, राहू दे’ म्हणतो बरं..?
माझ्या पाहण्यातले कितीतरी डॉक्टर्स फक्त औषधांच्या खर्चावर ऑपरेशन करून देतात, प्रसंगी औषधे सुध्दा आपल्या जवळची मोफत वापरतात.. खूपच गरीब असलेल्या पेशंटला स्वतःचे पैसे आणि क्रेडिट वापरून पुण्यामुंबईत ट्रीटमेंटची सोय करून देणारेही बरेच आहेत..
वैद्यकीय क्षेत्र हे असे एकमेव क्षेत्र आहे, ज्यात डॉक्टरला समाजसेवा करण्यासाठी घरदार सोडण्याची किंवा वेगळं काही करण्याची गरज नसते..
त्यांनी स्वतःचा व्यवसाय जरी सचोटीने केला तरी ती समाजसेवाच असते..
अजून एक कायम गाऱ्हाणं ऐकू येतं, डॉक्टर जुन्या ठिकाणी होते तर बिल एवढं एवढं यायचं, नवीन बिल्डिंगमध्ये गेले तर लगेच त्यांनी लुटणं सुरू केलं, लगेच त्यांनी त्यांचं बिलिंग वाढवलं..
मला एक सांगा, नवीन प्लॉट किंवा बिल्डिंग डॉक्टरला कुणी भेट म्हणून दिलीय का हो? बरं बिल्डिंगचं जाऊ द्या, नविन ठिकाणी गेल्यावर त्याचं वीज बिल वाढलंय, नवीन मशिनरी घेतल्यात, सुविधा वाढविल्यात, स्टाफ वाढवलाय.. ह्या सगळ्यामुळं त्याचा मेंटेनन्स पण खूपच वाढलाय..
मग ही वाढीव मेंटेनन्स कॉस्ट त्यानं बिलिंग मधून नाही घ्यायची तर कुठून घ्यायची बरं.? काय अपेक्षा आहे लोकांची? कुठून ऍडजस्ट करावा त्यानं हा वाढीव खर्च? कुक्कुटपालन वगैरेचा जोडधंदा त्यानं हॉस्पिटलला चालू करावा की काय.!!
(इतर कुठला व्यावसायिक त्याच्या व्यवसायातील इन्व्हेस्टमेंट कॉस्ट आणि मेंटेनन्स कॉस्ट ग्राहकांकडून घेत नाही सांगा बरं!!)
लोकांच्या ह्या मानसिकतेमुळं नवीन ठिकाणी शिफ्ट झाल्यावर कितीतरी डॉक्टरांची प्रॅक्टिस कमी झालीये.. म्हणून, कितीतरी जण नवीन जागेत गेल्यावर वर्ष दोन वर्षे तरी ह्या भीतीपोटी बिलिंग वाढवत नाहीत, प्रसंगी तोटा सहन करतात..
खरंतर महाविद्यालयीन मुलांच्या हॉस्पिटलला शैक्षणिक सहली काढायला हव्यात..
१. तिथलं कामकाज कसं चालतं, २.ट्रीटमेंट कशी असते, ३.डॉक्टर आणि स्टाफवर कसले ताण असतात, ४.तिथं मशिन्स कोणत्या कोणत्या असतात, ५.बिलिंग कसं असतं, ६.सगळी सिस्टीम कशी चालते.. हे पाहायला लावावं वाटतं..
… आणि निबंधाचे विषय पण “डॉक्टरसोबतचा एक दिवस” , “आयसीयु ड्युटीची एक रात्र” किंवा “मी डिलिव्हरीला मदत केली तेंव्हा..” अशा प्रकारचे असायला हवेत..
तरच जनता वैद्यक साक्षर होईल..
कॉम्प्लिकेशन्स आणि निग्लीजन्स –
प्रत्येक औषधाला, प्रत्येक आजाराला, प्रत्येक मेडिकल प्रोसिजरला आणि प्रत्येक ऑपरेशनला कॉम्प्लिकेशन्स आहेत.. ते कधीही होऊ शकतात.. बऱ्याचदा ते होणं डॉक्टरांच्या हातात नसतं.. (योग्य ती खबरदारी घेऊन सुद्धा).. पण ते योग्य प्रकारे (प्रोटोकॉल नुसार) हाताळणे हे मात्र डॉक्टरकडून अपेक्षित असते आणि ते डॉक्टरचे कर्तव्य असते..
ओबव्हिएस कॉम्प्लिकेशन झाले म्हणून कोणत्याच डॉक्टरला कोर्टात शिक्षा होत नसते.. पण त्यांनी ते योग्य रीतीने हाताळले नाही तर मात्र ‘निग्लीजन्स’चा ठपका बसतो..
कॉम्प्लिकेशन्स आणि निग्लीजन्स यातला फरक समाजसोबतच वकील आणि पोलिसांना पण समजला पाहिजे.. म्हणजे डॉक्टरवर तडकाफडकी चार्जशीट दाखल करण्यासाठीचा दबाव कमी होईल..
माझे एक नातेवाईक मला म्हणाले, अरे त्या XYZ डॉक्टरनं मला तपासायला हात सुद्धा लावला नाही, माझे रिपोर्ट बघितले आणि गोळ्या लिहून दिल्या, आणि तपासणी फी शंभर रुपये घेतली..
मी त्यांना म्हणालो,
- ह्या शंभर रुपयात त्यांच्या ओपीडीचे भाडे, किंवा बांधकाम खर्च असतो, वीज पाणी एसी आणि विविध प्रकारच्या परवानग्या, रिसेप्शनिस्टचा पगार असा इतरही खर्च त्यात असतो..
- आणि महत्वाचं म्हणजे त्यांच्या पेनाच्या शाईत एक विशिष्ट प्रकारची माती मिसळावी लागते..
मग ते आश्चर्याने म्हणाले, कसली माती..?
मी म्हणालो- दोन मिनिटात तुम्ही सांगितलेल्या लक्षणांवरून तुमचा आजार ओळखून त्यावर तुमच्या वय वजन आणि रिपोर्टनुसार योग्य ते औषध लिहून देण्यासाठी जे शिक्षण आणि अनुभव लागतो, तो मिळविण्यासाठी त्यांनी जी आपल्या आयुष्याची माती केली आहे, ती माती मिसळावी लागते, तिची किंमत असते ती..!!
असो..
लोकांना वाटतं डॉक्टर खोऱ्याने ओढतात.. पण खोरे असण्याचे दिवस आता गेलेत.. प्रत्येक स्पेशालिटीत शंभरात दहाबारा जणच् चांगलं कमवित असतात, आणि समाजाच्या डोळ्यासमोर तेच येतात.. आणि मग जनरलाईझ्ड स्टेटमेंट होते की डॉक्टर लोक खोऱ्याने ओढतात म्हणून.. खरंतर निम्म्याहून अधिक जण हॉस्पिटलचा मेंटेनन्स आणि इन्कम याची सांगड घालायला झगडत असतात..
डॉक्टरला लुटारू म्हणणाऱ्यांनी स्वतःला खात्रीने सांगावं की त्यांनी कधीच कोणाला लुटले नाही.. संधी मिळेल तिथे पैसे खाण्यापासून, भेसळ करण्यापर्यंत आणि काटा मारण्यापासून, नाही ते धंदे करण्यापर्यंत सगळी पापं करताना, डॉक्टरला लुटारू म्हणण्याचा नैतिक अधिकार आपल्याला कसा उरतो याचा पण विचार करावा.. (बरं डॉक्टरला शिव्या देणाऱ्या बहुतांश जणांना आपल्या मुलांना मात्र डॉक्टरच करायचं असतं हे विशेष!!)
डॉक्टरचे बिल थोडे का होईना बुडवून वरून त्यालाच शिव्या घालण्याची वृत्ती ही आपली कृतघ्नताच दाखविते.. आपण पैसे देतो म्हणजे काय डाॅक्टरला विकत घेत नसतो..
कुठल्यातरी डाॅक्टरकडून आलेल्या वाईट अनुभवाचा राग ईतर डाॅक्टरांवर काढणे हे तर एकदम चुकीचे आहे.. (ईतर पेशंट्स कडून आलेल्या वाईट अनुभवाचा राग डाॅक्टर्सनीपण जर आपल्यावर काढला, तर आपल्याला कसे वाटेल याचा विचार करा)..
आणि सगळ्यात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे जेवढे टक्के पोलीस आणि राजकारणी ‘स्वच्छ’ चारित्र्याचे असतात ना, तेवढे टक्के डाॅक्टर ‘भ्रष्ट’ असतात, हे लक्षात ठेवा.. म्हणून कुठल्या फिल्म अॅक्टरने किंवा कोणा वकील, पोलीस किंवा नेत्याने, डॉक्टरांनी किती बिल घ्यावे, हे कोणीही शिकवू नये..
भडकावू मीडियाने, आणि गल्लाभरू पिक्चर्सनी आपल्या टीआरपी साठी डॉक्टरांविषयी समाजाची मनं कलुषित केलीत.. प्रत्येकाच्या मनात संशय निर्माण केलाय.. म्हणून गुण येत नसेल तर आपल्या शरीराच्या प्रतिकारशक्तीला किंवा औषधांना दोष देण्याऐवजी लोक डॉक्टरच्या हेतूवरच शंका घेऊ लागतात.. आणि याचं प्रमाण दिवसेंदिवस वाढतच चाललंय..
डॉक्टरांमधील 2-4% जण जी बदमाशी करतात त्याला इंटेन्सीफाय करून, अख्खे मेडिकल फिल्डच कसे भ्रष्ट आहे, याचा समाजावर भडक मारा करून डॉक्टरांविरुद्ध “सामाजिक युद्धाची” परिस्थिती निर्माण करण्यात या इलेक्ट्रॉनिक मीडियाचा खूप मोठा वाटा आहे.. (उदा. अमीर खानचा ‘सत्यमेव जयते’ कार्यक्रम) …आणि गेल्या आठ दहा वर्षापासून तर जास्तच परिस्थिती चिघळवणे चालू आहे..
आधीच Consumer Protection Act ने “फॅमिली फिजिशियन” या संकल्पनेचा बळी घेतलाय, आता Clinical Establishment Act या “क्लिनिक्स आणि नर्सिंग होम्स”चा बळी घेईल.. आणि समाज अलगद कॉर्पोरेट हॉस्पिटल्सच्या जाळ्यात जाईल.. डॉक्टरसहित समाजाला त्याची फळे भोगावी लागतील..
मित्रांनो, डॉक्टरांवर विश्वास ठेवा, त्यांना समजून घ्या..
तुम्ही ‘ग्राहक’ बनला, तर डाॅक्टर ‘दुकानदार’ बनतील.. तुम्ही आधी “माणूस” बना, मग डाॅक्टर अवश्य “देवमाणूस” बनतील..!!
धन्यवाद..
टीप – 1. हा लेख आपल्याला एकांगी वाटू शकतो.. पण लेख एकांगी नसून, फक्त नाण्याची दुसरी बाजू प्रबळपणे मांडणारा आहे.. (याचा अर्थ मी समाजाचे डॉक्टरांवर असणारे आरोप अमान्य करतोय असा नाही).. भ्रष्ट हॉस्पिटल्स आणि डॉक्टर्सबद्दल स्वतंत्र लिहीनच, पण “मेडिकल फिल्डविषयीचे अज्ञान” एवढाच या लेखाचा स्कोप आहे, चर्चा त्यावरच व्हावी..
- कृपया या लेखाला प्रतिक्रिया देताना आपण कॉर्पोरेट हॉस्पिटल मध्ये लुटले गेल्याची उदाहरणे देऊ नये.. कारण ती हॉस्पिटल्स मोठ्या उद्योग समूहांची असतात.. तिथं डॉक्टर फक्त नोकरीवर असतात, हॉस्पिटलच्या पॉलिसी ठरविण्याशी आणि बिलिंगशी डॉक्टरांचा संबंध नसतो..
- एकाच लेखात हे सगळं मांडल्यामुळे लेख मोठा झाला असला तरी प्रत्येक बाबींची विस्तृत माहिती मात्र देता आली नाही, ही खंत आहे..