(या चौथ्या भागात Risks, Emergencies and Right to refuse या मुद्द्यावर चर्चा केली आहे)..

*6. Risks, Emergencies and Right to refuse..*

Risks तीन प्रकारच्या असतात.. Surgical risk, Anaesthesia risk आणि Social risk.

समजा, young plain fit पेशंट आहे, आणि त्याचं खूप complicated fracture आहे.. तर तो पेशंट surgically risky आहे..

दुसरं उदाहरण, समजा साधं LSCSच आहे, पण तिला mitral stenosis आहे.. तर ती पेशंट anaesthetically risky आहे..

आणि तिसरं, plain fit पेशंट आहे, त्याला साधं colles# k wire करायचंय.. पण तो गुंड वगैरे आहे, आणि हॉस्पिटलच्या बाहेर पन्नासेक टग्यांचा मॉब आहे.. तर तो पेशंट Socially risky आहे..

समजा एखादा सर्जन कोणतीही रिस्क घ्यायला तयार असू शकतो, पण अनेस्थेटीस्ट ती रिस्क घ्यायला, (किंवा त्या ‘सेट अप’ मध्ये ती रिस्क घ्यायला) तयार असेलच असे नाही..

अशा वेळी ,
1. anaesthesia related facilities (set up) चांगल्या असाव्यात,
2. अजून एक अनेस्थेटीस्ट मदतीला असावा, (सर्जन्स ज्याप्रमाणे surgically risky केसला दुसरा सर्जन मदतीला घेतात तसे!) आणि
3. घेत असलेल्या risk च्या प्रमाणात चार्जेस तरी मिळावेत,
या अपेक्षा असतात अन्सथेटिस्टच्या..
.. कारण बहुतांश सर्जन्स ना वाटत असतं की आपल्या अन्सथेटिस्ट ने कसल्याही केसेस द्याव्यात, फार बारीक बघू नये, फार इन्वेस्टिगेशन्स मागू नयेत, अन त्यादेखील रुटीन चार्जेस घेऊनच कराव्यात.. पण हे सरासर चूक आहे.. (कसं? ते याचं उत्तर पुढच्या भागात येणार आहे)..

दुसरा मुद्दा, अनेस्थेटीस्ट GA च्या किंवा ठराविक प्रकारच्या च्या केसेस करण्यासाठी कम्फर्टेबल किंवा ‘use to’ नसेल (उदा. neuro किंवा pediatric केसेस) आणि म्हणून तो ‘नाही’ म्हणत असेल, तर त्याला उगीच फोर्स करू नये.. तुम्ही स्लो अथवा नवीन ड्रायव्हरला गाडी फास्ट चालवायला सांगितली तर तो ती कुठेतरी धडकण्याचे चान्सेस खूप असतात..

आता तिसरा मुद्दा आहे, Right to refuse चा..

जवळजवळ सर्वच सर्जन्स ची अशी अपेक्षा असते, की आपण ज्या अनेस्थेटीस्टला रेग्युलरली बोलावतो, त्याने आपल्याशी responsibly committed राहिलं पाहिजे..

म्हणजे काय? तर जेंव्हा रात्री-अपरात्रीची केस असते, किंवा जेंव्हा इमर्जन्सी असते, किंवा जेंव्हा केस वेळेत नाही केली, तर सर्जन स्वतः धोक्यात येऊ शकतो, अशी परिस्थिती असेल (iatrogenic complication किंवा social risk), तर अशा वेळी माझ्या अनेस्थेटीस्टने माझ्याशी एका व्यावसायिकताप्रणित जबाबदारीने वचनबद्ध (responsibly committed) असलं पाहिजे..

आणि सर्जन्सची ती अपेक्षा असणं गैर नाही.. आपणही सर्जन असलो असतो तर अशीच अपेक्षा केली असती.. आणि अशाच प्रकारच्या commitment च्या अपेक्षा आपण एरवीही आपल्या नातेवाईकांकडून आणि जवळच्या मित्रांकडून समाजात करत असतो, किंवा गृहीत धरत असतो..

काही अन्सथेटिस्ट रात्री नेहमी फोन बंद करून ठेवतात.. मायनर केस आहे म्हणलं की ‘नाही’ म्हणतात.. अगदी ‘खूपच इमर्जन्सी आहे, कोणीच अव्हायलेबल नाहीये’ असं सांगितलं तरी नॉन-स्पेसिफिक कारणे देतात.. आणि तरीही त्या सर्जनने रोज प्रायोरिटीने आपल्यालाच बोलवावे, अशी अपेक्षा करतात.. “सर, तुम्ही मला बोलावतच नाही, तुम्ही आम्हाला विसरले बर का!”, असं पालुपद लावून इमोशनल ब्लॅकमेल करतात.. असो..

निदान आपण जिथं फर्स्ट ऑन कॉल आहे, तिथं तरी आपण इमर्जन्सी केसेस साठी committed असलं पाहिजे.. याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही तुमची चालू केस सोडून/किंवा दुसऱ्यावर सोपवून commitment पूर्ण करायला जा.. (कोणी सर्जन commitmentचा जर असा अर्थ एक्सपेक्ट करत असेल तर तेही चूक आहे).. पण इथं किमान आपली नॉन-स्पेसिफिक कारणं बाजूला ठेऊन आपल्या कलीगच्या इमर्जन्सी सिच्युएशनला प्रायोरिटी देणं अपेक्षित आहे.. सिटी प्लेस ला बहुधा अशी वेळ येत नाही, कारण ऑप्शन्स खूप अव्हायलेबल असतात, पण जिथं संख्येने कमी अनेस्थेटीस्ट आहेत तिथं commitment हाच सगळ्यात मोठा इश्यू असतो..

काही अनेस्थेटीस्ट आपल्याला जिथं रुटीनली बोलावत नाहीत अशा ठिकाणी रिप्लेस म्हणून किंवा इमर्जन्सीला पण अजिबात जात नाहीत, cooperate करायला अजिबात तयार नसतात.. हा attitude चुकीचा आहे, यात काही शंकाच नाही.. तर काही जण रिप्लेस/लोकम म्हणून जातात आणि ‘आता मला रुटीनला पण बोलवा’ असं त्या सर्जनला इमोशनल ब्लॅकमेल करून येतात..

आता दुसरी बाजू.. ओपीडिला आलेला कोणताही पेशंट नाकारण्याचा किंवा अगदी इमर्जन्सी पेशंटही (काहीतरी कारण देऊन) नाकारण्याचा ऑप्शन सर्जनला केंव्हाही उपलब्ध असतो.. पण अनेस्थेटीस्टच्या बाबतीत ते तितके सोपे नसते..

कारण अनेस्थेटीस्ट ज्याला ‘नाही’ म्हणणार आहे, तो सामान्य माणूस नसतो, तो सर्जन असतो.. आणि सर्जनला एक पेशंट त्याच्यापासून तुटल्याने फरक पडत नसेल, पण अनेस्थेटीस्टला एक सेंटर तुटल्याने तुलनात्मक फरक पडतो..

बऱ्याचदा, अनेस्थेटीस्टला त्याच्या फॅमिलीला वेळ द्यायचा असेल, किंवा वैयक्तिक काही कारणास्तव त्याने कॉलला येण्यास असमर्थता दर्शवली तर बरेच सर्जन्स ते ‘समजून’ घेऊ शकत नाहीत.. इतर अनेस्थेटीस्ट उपलब्धच होणार नसतील, तर सर्जन्सचाही नाविलाज असतो.. पण असं काही नसताना देखील, काहीजण उगीचच या गोष्टी ‘इगो’ वर घेतात, आणि अनेस्थेटीस्टचं ‘नाही’ म्हणणं त्याला महागात पाडतात..

अनेस्थेटीस्टला पण बायकोपोरं आहेत, किंवा त्याला वैयक्तिक काही कामं असू शकतात, किंवा त्याला त्याचे छंद असू शकतात, किंवा तो शारीरिक थकलेला असू शकतो, मानसिक दमलेला असू शकतो, किंवा त्याला सगळ्या जगाचा वीट आल्याने त्याने फोन बंद केलेला असू शकतो.. ह्या गोष्टी ‘समजून घेण्याच्या’ प्रकारातल्या असतात.. पण तेवढंही सर्जन consider करत नसेल, तर ते चुकीचं आहे.. मग अशावेळी ‘मी बाहेर आहे’ , किंवा ‘मी आजारी आहे’ किंवा ‘मी दुसऱ्या केसमध्ये बिझी आहे’, असं खोटं बोलण्याशिवाय अनेस्थेटीस्टकडे पर्याय नसतो..

अशावेळी इतर ऑप्शन्स सर्जनने पहावेत.. आपले अनेस्थेटीस्ट दमलेत, किंवा त्यांचं वय झालंय, किंवा त्यांचे काही कौटुंबिक इश्यू असू शकतात, याला समजून घेणं गरजेचं आहे.. दुसऱ्याच्या ‘वैयक्तिक स्पेस’ला रिस्पेक्ट देणं, ही खरंतर उच्चकोटीची सेन्सिबिलिटी आहे.. आणि व्यवसायानिमित्ताने झालेल्या पण आता मैत्रीकडे सरकलेल्या एकमेकांप्रतीच्या बंधाकडे परत पुन्हा धंदेवाईक दृष्टिकोनातूनच पाहणे योग्य नाही.. असो..

(क्रमशः)

**