मैत्री म्हणलं की डोळ्यासमोर मित्रामित्रातली मैत्रीच जास्तकरून येते.. अशा मित्रांचं आणि अशा मैत्रीचं गुणगान करणाऱ्या कविता/ मेसेजेस/ गाणी/ कथा-कहाण्या आणि पिक्चर्स भरपूर आहेत.. आता अगदी अलीकडच्या काळापासून मैत्रिणीमैत्रिणींचा ग्रुप आणि त्यांच्या बिनधास्त मैत्रीला देखील स्पेस किंवा consideration मिळू लागलं आहे..
पण माझ्या लेखाचा विषय तो नाही..

मला नेहमीच वाटत आलंय की समाजातली जेवढी स्पेस मुलामुलांतली मैत्री व्यापून आहे, तेवढी स्पेस एक मुलगा आणि एक मुलगी यांच्यातल्या निखळ मैत्रीला मात्र मिळत नाहीये.. त्यांच्यावर पूर्वग्रहाच्या चष्म्यातून कायम सामाजिक पाळत ठेवली जाते आणि ‘स्पेस’ही कमीच दिली जाते.. मग अशी मैत्री फारतर त्यातल्या एकाच्या लग्नापर्यंत टिकते, किंवा मग त्यांना बहीण-भाऊ करण्याचा आडूनआडून खटाटोप तरी केला जातो..

प्रत्यक्षात असो किंवा सोशल मीडियावर ओळख झालेले दोघे असो, आधी त्यांच्यात छान मैत्रीपासून सुरुवात होते.. मग विचार, मनं भावना जुळल्याने आणि एकमेकांकडून वैचारिक स्पेस आणि आदर मिळाल्याने त्यांची मैत्री अधिकच दृढ होत जाते.. मग त्यांचे संबंध मैत्रीच्या पल्याड जातात.. अशा मैत्रीच्या पल्याड पण लैंगिकतेच्या आल्याड असलेल्या एका स्त्री पुरुषातल्या किंवा मुलामुलीतल्या नात्याची आपण कल्पना करू शकतो का? किंवा आपल्या आसपासच्या कोणाबाबत निर्माण झालेल्या अशा नात्याला मोकळ्या मनाने accept करू शकतो का? की आपल्याला फक्त एक मुलगा-मुलगी जवळचे मित्र असण्यापेक्षा त्यांचा (मुलामुलींचा) ग्रुप असणेच जास्त करून मान्य असते?

मुलामुलीची मैत्री ही फारतर लग्नापर्यंत टिकते आपल्याकडे.. नंतर नंतर त्यांचं फोनवर सदोदित बोलणं एकमेकांच्या जोडीदाराला खटकू लागतं, विषय टाळण्याकडे कल जाऊ लागतो, आणि प्रसंगी भांडणंही होतात.. आपल्याकडे लग्नानंतर स्त्रीला मित्र वगैरे काही नसतोच.. (असला तर एकदमच फॉर्मल वगैरे हवा, काही जुजबी मदत करण्यापूरता असा).. लग्नानंतर नवऱ्याचे मित्र आणि त्यांच्या बायका हेच स्त्रीचं वर्तुळ असतं, नाहीतर मग शेजारणी-पाजारणी, सोसायटीतल्या स्त्रिया वगैरे.. चुकून एखादीला मित्र असला तर तो तिच्या नवऱ्याचा देखील मित्र हवा, हे जणू काही गृहितकच असतं..

कित्येक जोडप्यातल्या त्यांच्या नवराबायकोच्या नात्यात मोकळीकता असते, पण ‘बायकोचा मित्र’ अजिबात accept होत नाही, तर ‘नवऱ्याची मैत्रीण’ कायम संशयाच्या घेऱ्यातच राहते, (त्यातल्या त्यात तिचं अजून लग्न व्हायचं असेल तर जास्तच!)..

आपण पुरोगामीपणाच्या कितीही गमजा मारत असलो किंवा कितीही सांस्कृतिक मजल मारलेली असली तरी ‘बायकोचा मित्र’ किंवा ‘नवऱ्याची मैत्रीण’ यांना आपल्याकडे स्वतंत्र अस्तित्वच नाहीये.. जणू काही तो भाग आपल्या मेंदूत मानसिक उत्क्रांत व्हायचा राहिलायच!

एक पुरुष म्हणून सांगतो, संसारात बायकोशी वागताना वागण्या-बोलण्यातल्या म्हणा किंवा एकमेकांना समजून घेण्यातल्या म्हणा, अशा कितीतरी गोष्टी असतात ज्या पुरुषाला आपोआपच कळू शकत नाहीत.. एकतर त्याला स्त्रीच्या दृष्टिकोनातून पाहण्याची सवय नसते, किंवा स्त्रीचा दृष्टिकोनच तो समजून घेऊ शकत नाही.. अशा वेळी जर त्याच्या एखाद्या मैत्रिणीने त्याची बाजू ऐकून घेतली, त्याचं मन मोकळं होऊ दिलं, आणि त्या त्या प्रसंगात पुरुषानं स्त्रीसुलभ भावना समजून घेण्यासाठी कसं वागायला हवं हे जर तिनं पटवून दिलं, तर त्याची नक्कीच मदत होते, यात वावगं काही समजण्याची गरजच नाही.. आई किंवा बहिणीनं समजवण्याला बंधनं येतात, बऱ्याच गोष्टी त्यांच्याशी मोकळेपणाने बोलण्यासारख्या नसतात..

तेच स्त्रीच्या बाबतीतही खरं आहे..
बायकोकडून पुरुषाला नक्की काय हवं असतं, ‘पझेसिव्हनेस’चं जाचात रूपांतर नेमकं कधी होतं.. या आणि इरतरही अनेक गोष्टी स्त्रीला मित्राकडून चांगल्या कळू शकतात, आणि मुख्य म्हणजे पटतात.. संसारातल्या कोणत्याही गोष्टीकडे बघण्याचा पुरुषांचा दृष्टीकोन साधारणतः काय असतो, पुरुष कोणत्या कोणत्या अँगलने एखाद्या प्रसंगाकडे पाहू शकतात, हे एक पुरुष मित्रच त्या स्त्रीला चांगल्या पद्धतीने सांगू शकतो.. ती कितीही मैत्रिणींकडे गेली तरी त्या बिचाऱ्या शेवटी स्त्रीसुलभ दृष्टिकोनातूनच तिला समजावू पाहतात, पण पुरुष मित्र असणं आणि त्याच्याशी वैयक्तिक गोष्टी शेअर करता येण्याजोगी जवळीक असणं, हे ultimately तिच्या संसाराच्या फायद्याचंच ठरू शकतं..

असा विचार करून पहा की – एक स्त्री आणि एक पुरुष एकमेकांचे खूप चांगले मित्र आहेत. त्या दोघांत खूप छान मानसिक बंध आहेत, त्यांच्यात खूप गप्पा गोष्टी होतायत, एकमेकांच्या इंटरेस्ट च्या गोष्टी शेअर केल्या जाताहेत, त्याद्वारे त्यांच्यात एकमेकांच्या feelings ची काळजी घेतली जातीये, भावनिक शेअरिंग होतंय, एकमेकांच्या beliefs बद्दल रिस्पेक्ट आहे आणि त्यायोगे त्यांचे आत्मिक बंध देखील जुळलेले आहेत.. अशी प्लेटोनिक मैत्री त्यांना आत्मिक उन्नतीकडंच नेते.. पण दुर्दैवाने अशी उदाहरणे अगदीच तुरळक असतील..
‘एक लड़का और एक लड़की कभी एक दूसरे के दोस्त नहीं हो सकते’ असं परंपरांतून किंवा चित्रपटातून मनावर बिंबवलं गेलेल्या पिढ्यांना तर हे अजबच वाटेल!!

मला वाटतं आपलं अस्तित्व ज्या परंपरा-संस्कार यांच्या पायावर उभे आहे, त्यांना नव्या दृष्टीकोनातून तपासले पाहिजे, आणि काळाप्रमाणे त्यांचा स्विकार करून जगणे अधिक समृद्ध केले पाहिजे ! लग्नानंतरही आपल्याला आपल्या जोडीदाराची स्त्री-पुरुष मैत्री स्विकारता आली पाहिजे.. एकमेकांच्या स्वतंत्र संसारांचा आदर राखून जोपासलेलं हे नातं एकमेकांच्या भावनांचा निचरा करण्यासाठी गरजेचं ठरू शकतं, आणि त्यातून परस्परांची मानसिक उन्नती देखील साधली जाऊ शकते..! हे मानसशास्त्रीय दृष्ट्या खूपच प्रॉमिसिंग आहे.. ही अशी मैत्री दोघांचाही सन्मान, आदर वाढवणारी आणि समाजात देखील अभिमानाने सांगता/मिरवता येणारी असली पाहिजे..

आज या नव्या पिढीच्या नव्या युगातल्या ‘फ्रेंडशिप डे’च्या निमित्ताने आपण एकतरी भिन्न लिंगी मैत्री शोधुयात, जोपासूयात, त्या मैत्रीशी प्रामाणिक राहुयात, आणि मुख्य म्हणजे आपल्या जोडीदाराच्या देखील अशा मैत्रीला मोकळ्या मनाने प्रोत्साहन आणि स्पेस देऊयात.. आणि मैत्री शब्दाला त्याचे ‘सही मायने’ द्यायचा प्रयत्न करूयात..
धन्यवाद ।