– डॉ सचिन लांडगे.

भुलतज्ञ, अहमदनगर.

 

16 ऑक्टोबरला World Anaesthesia day असतो, त्यानिमित्ताने रोज एक याप्रमाणे, ISACON2018 या अनेस्थेशीया कॉन्फरन्सच्या souvenir मध्ये प्रकाशित झालेला माझा लेख सात भागांत इथे पोस्ट करणार आहे..
त्यातला हा पहिला भाग-

 

डिस्क्लेमर –

1. लेख फक्त medicos साठी आहे, कारण बाकीच्यांना त्यातलं काही कळणार नाही.
2. हा लेख लिहिताना मी ठिकठिकाणच्या अनेस्थेटीस्ट आणि सर्जन मित्रांची मते विचारात घेऊन लिहिला आहे..
3. अनेस्थेटीस्टच्या मनातली भावना मांडतानाच लेख एकांगी न व्हावा याचीही काळजी घेतली आहे..
4. वाचताना कुठल्या व्यक्तीशी corelate होतंय का, हे न पाहता वाचावे.. यातली उदाहरणे प्रातिनिधिक आहेत, कुठल्याही व्यक्तींकडे वैयक्तिक न पाहता, त्या सामूहिक प्रवृत्तीकडे पाहावे..
_ _

 

आपल्याला गाय कशी हवी असते? कमी चारा खाणारी, भरपूर दूध देणारी, न मारणारी, आखूड शिंगाची, पांढरीशुभ्र आणि संध्याकाळी आपोआप घरी परत येणारी..

तसंच सर्जनला अन्सथेटिस्ट हवा असतो, हुशार, कॉन्फिडन्ट, वागायला कम्फर्टेबल, बोलावलं की लगेच वेळेवर येणारा व जायची तकतक न करणारा आणि शेवटी, कमी चार्जेस घेणारा.. (एवढ्या अपेक्षा तर गर्लफ्रेंड ने पण पूर्ण केल्या नसतील कधी!! हो की नाही..?)

आणि अन्सथेटिस्टला सर्जन कसा हवा असतो? सगळ्यात पहिलं, फास्ट ऑपरेट करणारा, मग अन्सथेटिस्टच्या वेळेला ऍडजस्ट करून घेणारा आणि शेवटी तकतक न करता, मागेल तेवढे चार्जेस देणारा.. (तुम्हाला सर्जन हवा आहे की ‘राजा हरिश्चंद्र’?!!) असो..

यातला गमतीचा भाग सोडला तर दोघांना एकमेकांकडून असणाऱ्या अपेक्षा त्या त्या जागी बरोबरच आहेत.. त्या दोघांनीही समजून घेतल्या, तर OT ही एक better workplace होईल!!

 

आपल्या सोयीसाठी या खालील मुद्द्यांच्या आधारे आपण चर्चा करूयात..

1. Time management..

2. Frustrations in OT and its reasons.. Our Skillfulness.

3. Availability of Equipments.

4. Compromised conditions and Confidence of Anaesthetist..

5. Interference in each other’s field..

6. Risks, Emergencies and Rights to refuse..

7. Intra operative expectations from each other..

8. Anaesthesia charges..

9. Non-medical limitations of Anaesthesia field.

10. Conclusion.

 

(या भागात पहिल्या दोन मुद्द्यांवर चर्चा केली आहे)..

 

1. *वेळ*

वेळ पाळण्याबाबत सगळ्यात unpredictable कोण असतील, तर ते आहेत अनेस्थेटीस्ट.. “केस संपत आलीये, दोन मिनिटांत निघतो” असं जेव्हा ते म्हणतात, तेंव्हा समजून घ्यायचं की भाऊने आत्ताच स्पायनल दिला आहे.. “हे काय जिन्यातच आहे” असं अनेस्थेटीस्ट म्हणतो, तेंव्हा तो त्या आधीच्या हॉस्पिटलच्या जिन्यात असण्याची शक्यता जास्त असते.. माझ्या एका कलीग ने तर गाडीचा हॉर्न रेकॉर्ड करून ठेवला होता, “हे काय, मी रस्त्यातच आहे” म्हणून तो गाडीचा हॉर्न ऐकवायचा.. सर्जन विचार करायचा, आपल्याला कधी ट्रॅफिक जॅम लागत नाही, ह्यालाच कसं काय लागतं बाबा!! असो..

पण अनेस्थेटीस्टला ‘केस मॅनेजमेंट’ पेक्षा ‘टाईम मॅनेजमेंट’चाच जास्त स्ट्रेस असतो.. बिझी शेड्युल मध्ये पण हळूच एखादी मायनर केस ऍडजस्ट करणं ही पण एक कला आहे..

ह्याउलट, काही सर्जन्स टाईमच्या बाबतीत अजिबात पर्टीक्युलर नसतात.. “सर लगेच निघा” म्हणून फोन येतो, आणि आपण तिथे जावं तर , ओटीला कडी असते, आत फ्युमिगेशन असते आणि अजून ऑटोक्लेव्ह व्हायचे असते!! अशा वेळी अनेस्थेटीस्टनं काय करावं.. त्यानं सरळ मनातल्या मनात एक ते शंभर आकडे मोजवेत.. आणि पुढच्या तयारीसाठी ओटी असिस्टंटला शोधून आणावे.. आणि केस सुरू करावी.. कारण अनेस्थेटीस्टने चिडचिड केलेली कोणालाच आवडत नसतं..

खरंतर यामुळं बरेच अनेस्थेटीस्ट (आपण गेल्यावर ट्रॉली लावलेली आणि पेशंट आत घेतलेला असला पाहिजे म्हणून) खूप अगोदरपासूनच फोन करून “मी लगेच येतोय” असं सांगून ठेवतात.. कारण असा थोडा थोडा वेळ वाचवून त्याला पुढच्या केसेस प्लॅन करायच्या असतात..

पण बऱ्याचदा त्याची गणितं चुकतात.. काही केसेस ला intra op वेळ लागतो, तर काही केसेस ना pre op.. Intra Op लागणारा वेळ त्याच्या हातात नसतो, म्हणून तो pre op लागणारा वेळ वाचवण्यासाठी प्रयत्न करत असतो.. पण सर्जनला वाटतं, हा एवढी का घाई करतोय, किंवा आज एवढी का तकतक चाललीये ह्याची.! बहुतांश वेळा सर्जनला एखादं दुसरीच केस असते, पण अनेस्थेटीस्टला मात्र पूर्ण दिवसाचं शेड्युल विचारात घ्यायचं असतं.. असो..

कधी कधी सर्जनची घाई चाललेली असते.. आणि अनेस्थेटीस्टला वाटतं की- “इलेक्टिव्ह केससाठी पण किती घाई करतो हा.. मध्ये मध्ये मला एखादी इमर्जन्सी केस पण ऍडजस्ट करायची असते, हे समजून का घेत नाहीत सर्जन लोक! (म्हणजे, ह्याच्याकडे इमर्जन्सी केस असताना मी नाही का बाकीच्यांच्या केसेस delay करून ह्याच्या केसला वेळ देतो तसं..).. किंवा कधीकधी इतरांच्या पण ऑपरेशनला ठरल्यापेक्षा जास्त वेळ लागू शकतो, हे याला समजूनच घ्यायचे नाही का?” वगैरे.. असं अनेस्थेटीस्टच्या मनात असतं..

पण सर्जन्सच्या व्यथा वेगळ्याच असतात.. लाईट जाणार असते, त्या अगोदरच त्याला केस संपवायची असते.. किंवा एखाद्या main ओटी असिस्टंटची ड्युटी संपणार असते, किंवा स्टाफ जाणार असतो, किंवा त्याला स्वतःला बाहेर जायचे असते, किंवा ओपीडी सुरू होणार असते, किंवा नातेवाईक खूप घाई करत असतात, किंवा पेशंट NBM असतो.. एक ना अशी अनेक कारणे असतात.. अशा वेळी सर्जन पॅनिक झालेला असतो, तो फोनवर फोन करत असतो.. आणि अनेस्थेटीस्ट दोन मिनिटं, दोन मिनिटं म्हणत अर्धाएक तास घालवतो.. मग एकदाचा उगवतो, अन उशीर झाल्याबद्दल सॉरी म्हणून दहा कारणे सांगतो.. सर्जन अजून गुश्यातच असतो, पण मग, “सध्या सगळीकडेच स्लॅक आहे” असं म्हणलं की सर्जनचा राग कुठल्या कुठे पळून जातो..

अनेस्थेटीस्टनी केसेस चे प्रॉपर स्पेसिंग केले पाहिजे.. जरी “एका तासात संपेल केस” असं सर्जन म्हणत असला तरी अनेस्थेटीस्टला त्या सर्जनची कपॅसिटी, आणि त्या केसचे average timing ओळखता यायला हवं.. “जसं अनेस्थेटीस्ट pre operative टाईम बाबत unpredictable असतो, तसंच सर्जन intra operative टाईम बाबत unpredictable असतो!!” (हा न्यूटनचा चौथा नियम आहे!) हे लक्षात घ्यायला हवे..

ऑर्थोपेडिक सर्जन तर टाईम सांगताना incision पासून nail जाईपर्यंतचाच टाईम सांगतात, पण त्याअगोदरच्या तयारीला आणि पोझिशनलाच एक तास जाणार आहे, हे अनेस्थेटीस्टला स्वतः अनुभव घेऊनच शिकायला लागतं.. ‘क्लोजर तर त्यांच्या curriculum मधेच नसतं की काय?’ असा प्रश्न न पडू देता, त्या सगळ्या जामानिम्यानुसार वेळ कॅलक्युलेट करून पुढची केस घेतली पाहिजे..

Reduction येत नाहीये, किंवा nail जात नाहीये, C arm नीट दिसत नाहीये, किंवा ड्रिल बिट तुटलं, किंवा learning phase मधली laparoscopy या अशा गोष्टी अनेस्थेटीस्टचा पेशन्स घालवणाऱ्या असतात.. आपलं adrenaline नाहक सिक्रीट करून घेण्यापेक्षा सरळ ओटीबाहेर डॉक्टर्स रूममध्ये एक फेरफटका मारून यायचा.. किंवा चहा वगैरे मागवायचा, किंवा हेडफोन लावून बसायचं.. किंवा ओटीत काही सुंदर चेहरे असतील तर तिकडे मधूनमधून लक्ष द्यायचं, म्हणजे आयुष्य सुसह्य होतं..
असो..

केस induce केल्यानंतरही बरेच सर्जन वाट बघायला लावतात, अशी बहुतांश अनेस्थेटीस्टसची तक्रार असते.. पण प्रायोरिटी पेशंटच्या “अनेस्थेशीया टाईम”ला द्यायची की ओपिडीतल्या पेशंट्सना किंवा पर्सनल रिझन्सना द्यायची हे ठरवलं तर हा प्रश्न सुटण्यासारखा आहे..

एकमेकांच्या वेळा ऍडजस्ट करणं खूप कठीण काम आहे, पण ते आपापल्या परीने समजुतीने सोडविता आलं पाहिजे.. एकमेकांशी स्पष्ट बोलले पाहिजे..

अनेस्थेटीस्टने पण खरंच जमत नसेल तेंव्हा कॉल सोडायची तयारी ठेवायला हवी.. उगीच सर्जनला खोटं बोलून लटकत ठेवण्यात काही पॉईंट नाही.. आणि सर्जनने पण आपल्या अनेस्थेटीस्ट कलीगची अडचण पण समजून घेतली पाहिजे, आणि सहज शक्य असेल तर आपली केस प्रिपौंड किंवा पोस्टपोन करायची तयारी ठेवली पाहिजे.. “मी तुला आधीच सांगितलं होतं ना, चार वाजता घेऊ केस म्हणून, मग आता कशाला तू दुसऱ्याला प्रेफरन्स देतो”.. असं म्हणत इगो वर घेण्याच्या गोष्टी नसतातच या.. आपल्याकडंही कधी इमर्जन्सी निघू शकते, आपल्याकडंही ऑपरेशनला वेळ लागल्यामुळं अनेस्थेटीस्टला पुढं उशीर होऊ शकतो, हे समजून घेतल्यास प्रश्न सुटू शकतात..

2. *’ओटी’तली चिडचिड..*

ओटीत चिडचिड वाढवणाऱ्या महत्त्वाच्या गोष्टी म्हणजे- 1. असिस्टंट चांगला नसणं, 2. हवी ती instruments नसणं, 3. ओटीत उकडत असणं, 4. cautery- suction मधून मधून धोका देत असणं, 5. आणि पेशंटचं pre opretive evaluation व्यवस्थित केलेलं नसणं, या आहेत..

ह्या unfavourable conditions आपल्या हातातल्या असतात.. त्या पुढच्या वेळी सुधारून घेणं आपल्याच हातात असतं. त्यावरून रोजरोजच काय चिडचिड करायचीये?? कुठल्याही situation साठी बॅकअप प्लॅन तयार ठेवायला हवा की नको?

आपली (सर्जन अनेस्थेटीस्ट दोघांची) बरीचशी चिडचिड ही स्टाफशी संबंधित असते.. सर्जन त्याच्या स्टाफला झापू तरी शकतात, पण अनेस्थेटीस्टनी काही बोललं तर मात्र सर्जन सहित सगळ्यांनाच राग येतो.. ते साहजिकच आहे म्हणा.. (कारण त्यांना पगार काय अनेस्थेटीस्ट देत नसतो).. असो..
स्टाफचे issues खूप असतात.. ते ट्रेन्ड नसतात, ते डोकं वापरत नाहीत, ते चुका करतात, ते पाट्या टाकतात, ते मधूनच गायब होतात, ते नुकसान खूप करतात.. अशा एक ना दोन, अनेक तक्रारी आपल्याला त्यांच्यासाठी असतात.. पण स्टाफला काहीही फरक पडत नाही.. कारण त्यांचा आयक्यू तेवढाच असतो, म्हणून तर ते तिथे आहेत, नाहीतर शिकून नसते का अजून मोठे झाले, पण हे आपण विसरतो.!! असो..

सर्जननी स्टाफ ट्रेन्ड ठेवला, किंवा असिस्टंट जरी चांगला घेतला तरी सर्जनच्या मानसिक स्वास्थ्यात खूप फरक पडेल..

आता पर्सनल रिझन्स कडे वळू.. काही सर्जन्स इतके unskillful असतात की साध्यासाध्या केसेस पण complicate करून ठेवतात, आणि वर चिडचिड करत बसतात.. “सर्जन असो वा अन्सथेटिस्ट, जितका कॉन्फिडन्स कमी तितकी चिडचिड किंवा पॅनिक जास्त!!”, (हा न्यूटनचा पाचवा नियम आहे).. ओटी pollute होते अशाने.. चिडचिडीने आणि झापण्याने ओटी असिस्टंट आणि ओटी अटेंडन्ट जास्तच बावरतात आणि जास्तच चुका करतात, किंवा reluctant तरी होतात..

काही अनेस्थेटीस्ट स्पायनल देताना पेशंटवर किंवा पोझिशन देणाऱ्यावर इतके खेकसतात की “टोचता येईना पेशंट वाकडा” अशी नवी म्हण तयार करावी वाटते.. बऱ्याच सर्जनच्या मनात ‘आपण करावा का एक ट्राय’ असंही येत असावं.. ह्याच्याऐवजी आपल्याला जास्त चांगला येईल स्पायनल देता, असंही काहींना वाटत असेल, इतकं काही काही अनेस्थेटीस्टस unskillful असतात..
GA ची केस मॅनेज करताना किंवा सर्जिकल फिल्ड मध्ये काही गडबड सुरू असल्यास काही अन्सथेटिस्टच्या तोंडावर इतके बारा वाजलेले असतात, किंवा ते इतके पॅनिक होतात की, सर्जनच मॉनिटर कडं लक्ष ठेवायला लागतो.. किंवा घाबरून जातो.. असो..

स्ट्रेसफुल टाईम मॅनेजमेंट नंतर अनेस्थेटीस्टचं चिडचिड होण्याचं दुसरं महत्त्वाचं कारण म्हणजे, त्याला हव्या त्या गोष्टी हव्या तेंव्हा न मिळणं, हे आहे.. कोणत्याही अनेस्थेटीस्टच्या या बाबतीत असणाऱ्या ओटीतल्या कडकपणाचा किंवा शिस्तीचा जरी प्रथमदर्शनी त्रास वाटत असला तरी ते पेशंटसाठी आणि घडू शकणाऱ्या संभाव्य धोक्यासाठी गरजेचेच असते.. हे ही सर्जन्सनी ध्यानात घ्यावे..

आता pre operative evaluation बद्दल –

आपण कधी कधी गोष्टी lightly किंवा routinely घेतो, आणि मग ऑपरेशन दरम्यान काहीतरी वेगळंच निघतं किंवा ब्लिडिंग सुरू होतं, किंवा आणखी काही होतं.. आणि मग पळापळ आणि चिडचिड सुरू होते.. हे टाळणंही आपल्याच हातात असतं..

अनेस्थेशीयाच्या बाबतीत पण कधीकधी अचानक GA द्यावा लागू शकतो, कधी बीपी वाढू/कमी होऊ लागतो, wheeze सुरू होते.. आणि मग पळापळ सुरू होते.. मग कळतं ऑक्सिजनचं सिलेंडर रिकामंच आहे, GA चे किंवा इतर इमर्जन्सी ड्रग्जच नाहीत, अमुक investigation केलंच नाहीये.. वगैरे..

खरंतर अनेस्थेटीस्ट जे investigations मागतो किंवा ड्रग्स (GA चे आणि इतर इमर्जन्सी ड्रग्ज), ऑक्सिजन, फिटनेस, याबाबत आग्रही असतो, ते त्याच्या स्वतःसाठी नाही, तर ते त्या पेशंटसाठी आणि अल्टीमेटली त्या सर्जनच्या भल्यासाठीच असतं, हे समजून घेतलं, तर अचानक उदभवणाऱ्या परिस्थितीवर चांगल्या प्रकारे मात करता येते, आणि मेडिको-लिगली ही आपण सुरक्षित राहतो..

या सगळ्या छोट्या मोठ्या गोष्टी, 1. Peri operative complications minimize करण्यासाठी, 2. आपल्या मनस्वास्थ्यासाठी आणि 3. ओटीतल्या हार्मोनिसाठी खूप महत्वाच्या आहेत..

(क्रमशः)

**