(या सहाव्या भागात ‘अन्सथेटिस्टचे चार्जेस’ या मुद्द्यावर चर्चा केली आहे)..

*8. Anaesthesia charges..*

हा विषय खूप मोठा आणि कधीही न संपणारा आहे..

पहिली बेसिक गोष्ट ही आहे की, अनेस्थेशीया ही dependant branch आहे.. आणि जगात जिथंजिथं कोणीतरी कोणावर dependent आहे, तिथं तिथं पिळवणुकीची बीजे ही आहेतच.. या मुद्द्याकडे फक्त सर्जन-अनेस्थेटीस्ट असं न पाहता, सामाजिक परिप्रेक्षातून पाहिलं, तर तुम्हाला ही गोष्ट लक्षात येईल.. “शोषणाची संधी मिळाली की प्रत्येकजण शोषक होतो”.. हे शाश्वत सत्य (universal truth) आहे..

म्हणजे, जे अनेस्थेटीस्ट सर्जनकडून चार्जेसबाबत होणाऱ्या पिळवणूकीबद्दल तावातावाने बोलतात, ते स्वतः जर सर्जन असते तर त्यांच्याकडे येणाऱ्या अनेस्थेटीस्टला त्यांनी respectable चार्जेस दिलेच असते, असं खात्रीनं सांगता येत नाही..

ते जाऊ द्या, आपल्यावर अवलंबून असलेल्या व्यक्तींना (उदा. स्वयंपाकवाल्या मावशी, इलेक्ट्रिशियन, प्लम्बर किंवा ड्रायव्हर वगैरे) यांना तुम्ही ते मागेल ते चार्जेस देता का? की देताना कटकट/काटछाट करता का?, किंवा ती व्यक्ती गेल्यावर तुम्ही पैसे व्यर्थ गेल्याबद्दल नाखूष असता का..? हे आपण आपल्या मनालाच विचारा..

कारण हा सर्जन किंवा अनेस्थेटीस्ट असा मुद्दा नसून, हा (माणसाच्या ‘स्वतःपुरता’च विचार करण्याच्या) कदृ मानसिकतेचा भाग आहे..

2. दुसरा मुद्दा आहे, चार्जेस ठरविण्याचा..

जिथं तुमचे चार्जेस डायरेक्ट ग्राहक सोडून दुसरं कोणीतरी देतं किंवा ठरवतं, तिथं तुमचं स्वातंत्र्य जातं.. तुम्हाला चॉईस उरत नाही..

पॅथॉलॉजी, रेडिओलॉजी ह्या जरी dependent branches असल्या तरी त्यांचे चार्जेस पेशंट्स कडून ते डायरेक्ट घेतात, त्यासाठीच्या कौन्सिलिंग/बार्गेनिंग ला ते स्वतः सामोरे जातात आणि स्वतः जबाबदार असतात..

अनेस्थेशीया सोसायटी जरी स्वतःचे चार्जेस स्वतः ठरवत असेल, तरी महाराष्ट्रात बहुतांश ठिकाणी सर्जिकल ब्रॅंचेसच्या संघटना त्यात interfere करतातच..

ज्यावेळी आपल्या मेडिकल फिल्डवर “चार्जेस कॅपिंग” करण्यासाठी सरकार काही हालचाली करेल असं वाटतं, तेंव्हा आपण सगळे एक होऊन “सरकार आमचे चार्जेस कसं काय ठरवू शकते?” असा सवाल उठवतो.. “आम्ही खाजगी क्षेत्रातले असताना सरकार कोणत्या हक्काने आमच्या चार्जेस वर कॅपिंग करू शकते?” असा मॉरल प्रश्नही आपण उपस्थित करतो.. पण तेच कॅपिंग आपण आपल्या अनेस्थेटीस्ट कलीग्जच्या चार्जेसबद्दल करतो, हे सोयीस्कर विसरून जाणं, तितकंच दुर्दैवी आहे..

आपण अनेस्थेटीस्ट असलो असतो तर आपल्या काय अपेक्षा असल्या असत्या? किंवा आपण काय केले असते? असा विचार करणे म्हणजे, दुसऱ्याच्या जागेवर स्वतःला ठेऊन त्याच्या भावना ‘सेन्स’ करणे, यालाच सेन्सिबिलिटी म्हणतात.. आणि ही सेन्सिबिलिटी, सर्जन अनेस्थेटीस्ट दोघांनी एकमेकांच्या बाबतीत दाखवायला हवी..

आता आपण पाहू, *अनेस्थेशीया चार्जेस बाबत सर्जन्स ना काय काय वाटत असतं??*

1. _अनेस्थेटीस्टनी त्यांच्या सोसायटीने ठरविलेल्या लिस्ट नुसारच चार्जेस घ्यावेत, जास्त मागू नयेत.._

मला माझ्या एका मित्राने म्हणलं, अरे, आमच्या इथले एक अनेस्थेटीस्ट आहेत ते त्यांच्या ठरलेल्या लिस्ट पेक्षा जास्त चार्जेस घेतात.. हे चूक आहे ना..

महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे, कोणतीही संघटना ही त्यांच्या सदस्यांनी घ्यायचे minimum चार्जेस ठरवत असते.. वैद्यकीय क्षेत्रातल्याच नाही, तर बाह्य जगातल्या कोणत्याही संघटना घ्या, उदाहरणार्थ रिक्षा संघटना घ्या, बार्बर संघटना घ्या.. त्या त्यांचे सर्वांनी कमीतकमी किती चार्जेस घेणं बंधनकारक आहे, हे ते ठरवत असतात.. समजा बार्बर संघटनेने दाढीकटिंग चे ठरवलेले चार्जेस 90/- आहेत, तर त्याचा अर्थ 90/- च्या खाली कोणी घ्यायचे नाहीत असा असतो.. पण एखादा जावेद हबीब सारखा ब्रँड 500/- पण घेऊ शकतो.. त्याला कोणी अटकाव करू शकत नाही.. तसंच, गायनॅकॉलॉजी सोसायटीने, सीझर किंवा hysterectomyचे प्रोसिजर चार्जेस जर ठरवले असतील, तर ते त्याच्या खाली कमी रेट मध्ये करणे अपेक्षित नसते, मात्र जास्तीत जास्त ते कितीही चार्जेस घेऊ शकतात.. आपण देत असलेल्या फॅसिलिटी नुसार, आपल्या एक्सपिरियन्स नुसार आणि पेशंटच्या paying capacity नुसार ते ‘जास्त किती’ ते ठरत असते.. पण अनेस्थेटीस्टने मात्र असं करायचं नाही, ही अपेक्षा का असावी बरं?

जर एखाद्या सर्जनला वाटलं की मी खूप तज्ञ आहे, म्हणून आजपासून माझी ओपीडी फी 200/- ऐवजी 500/- करणार मी.. तर तो तसे करू शकतो.. त्याच्याकडे जाणाऱ्या पेशंटनी ठरवायचं त्याच्याकडे जायचं की नाही.. तसं अनेस्थेटीस्टला जर वाटलं की, मी खूप सिनियर आहे, किंवा मी खूप तज्ञ आहे, आणि मी आमच्या सोसायटीच्या लिस्ट पेक्षा जास्त चार्जेस घेणार.. तर तो तितके घेऊ शकतो.. त्याला बोलावणाऱ्या सर्जननी ठरवायचं त्याला बोलवायचं की नाही ते.. पण तुम्ही त्याच्यावर सांघिक अटकाव नाही करू शकत, किंवा तो चुकीचं करतोय असं नाही म्हणू शकत..

2. _नुसतं स्पायनल देऊन बसायचं तर असतं, पण काही विशेष न करण्याचेच किती छापतात अनेस्थेटीस्ट!!_

असं विचार करणारा खूप कमी सर्जन वर्ग आहे, ही चांगली गोष्ट आहे.. पण हा अवगुण सर्जन ह्या कॅटेगरीचा नाहीये मुळी.. हा सर्वसाधारण mental defect आहे.. डॉक्टर ह्या प्रोफेशनच्या बाबतीत असा विचार करणारे लोक आपल्या समाजात ढिगानं भरलेत.. अरे तो अमुक डॉक्टर नुसतं हात लावायचे दोनशे रुपये घेतो राव!! किंवा, अरे नुसतं ताप आला म्हणून तीन दिवस ऍडमिट होतो तर दहा हजार बिल केलं!! अशा गोष्टी जेंव्हा आपण समाजाकडून ऐकतो, तेंव्हा आपणही त्याच समाजाचा भाग आणि त्याच मेंटॅलिटीचा शिकार असतो..

दुसऱ्याच्या कामाची इज्जत करणे, दुसऱ्याच्या शिक्षणाचा सन्मान करणे, आणि दुसरे लोक पण त्यांच्या कामाचा योग्य मोबदला घेण्यास पात्र आहेत, याची जाणीव असणे.. हा सेन्सिबिलिटीचा आणि संस्कारांचा भाग आहे..

त्यामुळं, “अनेस्थेटीस्टला कशाला द्यायचेत इतके पैसे!” असं वाटत राहणं, हा ज्याच्या त्याच्या वैयक्तिक धारणांचा प्रश्न आहे.. ह्या मानसिकतेला माझ्याकडं तर दुसरं सुसंस्कृत उत्तर नाही..

3. _मी कमीत करतो, तर अनेस्थेटीस्टने पण माझ्याकडे कमीत केलं पाहिजे.._

अशी सर्जननी अपेक्षा असणं साहजिकच आहे.. पण अनेस्थेटीस्ट चे याला तीन आक्षेप असतात.. एक म्हणजे, तू कमीत केलं तर मला कमी देशील, पण तू जिथं व्यवस्थित पैसे घेतोस, तिथं मला जास्त देशील काय? मग अशा वेळेस का म्हणत नाहीस की, ‘हे घे तुला पण जास्त’!!

आणि दुसरी गोष्ट, तुझ्या सुरुवातीच्या काळात मी तुझ्यासाठी कधीकधी चार्जेस हे लिस्ट पेक्षा कमी लावले, पण नंतर तुझी प्रॅक्टिस वाढल्यावर तू मला अनेस्थेशीया चार्जेस लिस्ट पेक्षा जास्त देशील काय? आणि तिसरा मुद्दा, तू माझ्याकडून कमी चार्जेस घेण्याची अपेक्षा ठेवणं तुझ्या दृष्टीने जर रास्त असेल, तर तू फक्त मलाच प्रायोरिटीने केसेसला बोलावशील याची अपेक्षा मी ठेवणं चूक आहे का?

हा वादाचा मुद्दा नाही.. खरंतर हा परस्पर सहमतीचा मुद्दा आहे..

कधी कधी सर्जनला त्याच्या ओळखीच्यांचे किंवा GP च्या नातेवाईकांचे फ्री करावे लागते.. अशावेळी अनेस्थेटीस्टला, सर तुम्ही पण फ्री करा, किंवा तुम्ही पण कमी घ्या, अशी सूचना (किंवा प्रेमळ धमकी) देणारेही सर्जन आहेत.. पण, त्याच बरोबर, अरे तू कशाला फ्री करतोस? मला त्या GP कडून भविष्यात काही फायदा मिळेल, दोन रेफरल जास्त मिळतील म्हणून मी फ्री करतोय, मला मेडिकल आणि लॅब मधून पण मिळतेयच की, पण तू कशासाठी फ्री करायचं? आणि जरी एखाद्या पेशंटने बिल कमी दिले किंवा बुडवले, तर दुसऱ्या केसमध्ये आम्ही ते कॉम्पेनसेट करू शकतोच की.. असा स्टँड असणारेही सर्जन आहेत..

4. _तुम्हाला काहीच इन्व्हेस्टमेंट नसते, आमचं मेंटेनन्स मधेच इतके पैसे जातात, म्हणून तुम्ही आमच्याकडून कमी चार्जेस घ्यायला पाहिजेत.._

ही खूप कॉमन तक्रार मी जवळजवळ सगळ्यांकडूनच ऐकतो.. पहिला मुद्दा, जेंव्हा सर्जन किंवा अनेस्थेटीस्ट एखाद्या हॉस्पिटलमध्ये किंवा मेडिकल कॉलेजमध्ये नोकरी करत असतात, तेंव्हा काय इन्व्हेस्टमेंट असते त्यांची तिथे.. मग जर त्या मेडिकल कॉलेजच्या ट्रस्टी ने म्हणले, काय इन्व्हेस्टमेंट आहे तुमची इथे मग जरा कमी पगार घ्यायला काय हरकत आहे तुम्हाला, तर आपल्याला ते चालेल का?

आपण इन्व्हेस्टमेंट नेहमी पैसा किंवा वस्तू स्वरूपातच का धरतो? इन्व्हेस्टमेंट वेळेची, नॉलेजची, आणि स्किल्सची नसते का? बौद्धिक क्षेत्रातले सर्वजणच ‘ह्याच’ गुंतवणुकीवर कमवत असतात..

दुसरा मुद्दा आहे, आऊटसोर्सिंगचा..

पेशंट पाहणे, ऍडमिट करणे, फाईल बनवणे, सलाईन लावणे, औषधे देणे, बेड करणे, त्याची रूम स्वच्छ करणे, कपडे धुणे, त्याच्यावर ऑपरेट करणे, post op पाहणे, मॉनिटर करणे, सलाईन बदलणे, ड्रेसिंग करणे.. ह्या इतक्या सगळ्या गोष्टी तुम्ही एकट्याने एकहाती करू शकत नाही.. मग तुम्ही काय करता? ह्यातल्या बऱ्याच गोष्टी तुम्ही outsource करता..

मग आपण ज्यांना या गोष्टी outsource करतो, त्या सिस्टर्स, हाऊसमन, वार्डबॉय, स्वीपर, रिसेप्शनीस्ट, लॅब, अनेस्थेटीस्ट आणि इतर कन्सल्टंटस यांना त्यांच्या कामाचा मोबदला द्यायला नको?

हे सगळे खर्च विचारात घेऊनच डॉक्टर पेशंट ऍडमिट करताना त्याच्या नातेवाईकांसोबत संभाव्य बिलाचं डिलींग करत असतो.. मग त्या पूर्णच्या पूर्ण पैशांवर फक्त आपलाच हक्क आहे असं समजणे, हे अपरिपक्वतेचं लक्षण आहे..

हॉस्पिटल ही एक “स्मॉल स्केल इंडस्ट्री” आहे, आणि त्या ‘एका’ पेशंटसाठी हॉस्पिटलमध्ये कार्यरत असणाऱ्या सगळ्यांचा त्या पेशंटच्या वैद्यकीय आणि अवैद्यकिय मॅनेजमेंट मध्ये आणि त्याबद्दल डॉक्टरला मिळणाऱ्या मोबदल्यात (१.पगाररुपी, २. परसेंटेजरुपी, अथवा ३. फिक्स चार्जेसरुपी) वाटा असतो.. मग ‘माझा एवढा मोठा मेंटेनन्स जातो’ अशी ओरड करण्यात काय पॉईंट आहे.. उलट ही सगळी लोकं आहेत म्हणून तर आपण सगळे डॉक्टर्स efficiently काम करू शकतो.. असो..

गरीब पेशंट्स साठी किंवा पेशंट बाऊन्स होऊ नये म्हणून काही केसेस आपल्याला खूपच कमीत (maintenance cost च्या खाली) कराव्या लागल्या तरी इतर काही केसेस मध्ये जास्त घेऊन compensate करण्याची सोय आणि पर्याय आपल्या व्यवसायात उपलब्ध आहे, ही आपल्या डॉक्टर प्रोफेशनची कितीतरी जमेची बाजू आहे..

(क्रमशः)

**