(या सातव्या भागात ‘अनेस्थेशीया फिल्ड चे लिमिटेशन्स’ या मुद्द्यावर चर्चा करून समारोप केला आहे)..

9. *अनेस्थेशीया फिल्डचे (non medical) लिमिटेशन्स..*

मी अनेस्थेशीया ला ऍडमिशन घेतल्यावर मला काहीच माहिती नव्हतं.. चला एक कुल ब्रँच म्हणून (सगळ्यात मोठी अंधश्रद्धा!) म्हणून अनेस्थेशीया घेतलं होतं.. अगदी पीजी करतानाही अनेस्थेशीयाच्या स्कोप आणि प्रॉस्पेक्टस बद्दल मी अनभिज्ञ होतो.. पण प्रॅक्टिस मध्ये पडल्यावर या फिल्ड बद्दलची लिमिटेशन्स म्हणा किंवा demerits म्हणा, मला जास्त लक्षात आली..

1. जसं सर्जन सिनियर होत जातात तसं त्यांचे ओपीडी consultation rates आणि इतर चार्जेससुद्धा जास्त लावू शकतात.. पण अनेस्थेटीस्टला मात्र वीस वर्षे प्रॅक्टिस केलेली असो, वा एक वर्ष प्रॅक्टिस केलेली असो, दोघांनाही सेम चार्जेस असतात.. आणि फरक असलाच तर तो फारच नगण्य असतो.. हे लक्षात आलं..

2. इतर कुठलेही कन्सल्टंटस आपल्या अनुपस्थितीत ‘लोकम’ ठेऊ शकतात.. आणि ओपीडी, ऑपरेटिव्ह, ऍडमिशन्स चालू ठेऊ शकतात.. पण अनेस्थेटीस्ट कुठे जाणार असतील तर त्यांचा income झिरो असतो.. हे या फिल्डचं demerit आहे..

3. हॉस्पिटल ओनर्स हॉस्पिटलमध्ये अजून houseman ठेऊन किंवा अजून consultants ठेऊन, अजून फॅसिलिटी देऊन त्यांचा income वाढवू शकतात.. पण अनेस्थेटीस्टचं तसं नसतं.. अनेस्थेटीस्टच्या Incomeला एक ceiling limit असते.. तुम्ही चोवीस तासात किती केसेस करू शकता, किंवा किती धावपळ करू शकता, (आणि हे सगळं किती दिवस करू शकता), याला एक लिमिट असतं..

4. ओपीडिला आलेला किंवा अगदी इमर्जन्सी पेशंट नाकारण्याचा हक्क सर्जनला केंव्हाही असतो..पण अनेस्थेटीस्टच्या बाबतीत routine attachment च्या केसेस नाकारणे तितके सोपे नसते..

4. जरी अनेस्थेटीस्टची investment शून्य असली, तरी त्याचा income पण लिमिटेडच असतो.. आणि अनेस्थेटीस्ट कितीही सिनियर झाला तरी ते फार काही वाढू शकत नाही.. उलट अनेस्थेटीस्ट सिनियरिटीने थकल्यामुळे जर रात्री अपरात्रीचे कॉल्स करू शकत नसेल तर त्याचे काही सेंटर्स जातात आणि इनकम ही कमी होतो..

5. लॅब, मेडिकल अशा काही allied para-medical sorces पासून हॉस्पिटल ओनर्सना income चालू असतो, आणि तो त्यांच्या कामाचा भाग आहे.. पण अनेस्थेटीस्टकडे तो advantage नसतो..

6. आणि सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे, अनेस्थेशीया ही dependent branch आहे.. काही सर्जन जरी सुरुवातीला जनरल प्रॅक्टिशनर वर आणि रेफरल वर dependent असले, तरी कालांतराने त्यांची self practice वाढते, पण अनेस्थेटीस्ट मात्र कायम dependentच राहतो.. हे ही एक demerit आहे..
असो..

इतकं सगळे demerits आणि limitations असून देखील मला मी अनेस्थेटीस्ट असल्याचा अभिमान आहे.. भलेही चार पैसे (तुलनेने) कमी मिळत असले तरी, हॉस्पिटल चालविण्याचे कसलेही स्ट्रेस नाहीत, स्टाफच्या कटकटी नाहीत, विविध परवानग्या नाहीत, सरकारी लफडी मागे नाहीत, पेशंट नातेवाईक आणि समाजातल्या सतरा प्रकारच्या लोकांना face करावे लागत नाही.. ह्या खरंच खूप जमेच्या बाजू आहेत..

इथं सर्जरी फिल्ड ग्रेट की अनेस्थेशीया फिल्ड ग्रेट हा विषयच नाही.. एकतर, कोणताही पेशंट अनेस्थेशिया घ्यायचाय म्हणून दवाखान्यात जात नसतो कधी, तो ऑपरेशन करून घ्यायलाच जात असतो, हे जरी खरे असले तरी आज जी सर्जिकल फिल्डची अफलातून प्रगती झाली आहे, त्याचं श्रेय निर्विवादपणे safe आणि prompt अनेस्थेशियालाच जातं.. जर अनेस्थेसिया फिल्ड तितकं सेफ नसलं असतं, तर ऑपरेशन करून घ्यायचा रेट खूपच कमी (अगदी लाईफसेव्हिंग सर्जरीज पुरताच मर्यादित) राहिला असता, आणि आज जी सर्जिकल फिल्डची भरारी पाहायला मिळते ती तशी नसली असती..

पण याबाबतीत अनेस्थेसिया किंवा अनेस्थेटीस्ट यांना श्रेयनामावलीत स्थान अपवादानेच मिळते.. कुठल्याही CME अथवा Conference मध्ये एखादी सर्जिकल केस प्रेझेंट केल्यानंतर कोणीही “I could do all this because of my anaesthesiologist and his excellent anaesthesia!” असं म्हणत नाही किंवा ऑपरेशन नंतर कोणीही पेशंट अगदी आवर्जून “मला ऑपरेशनच्या वेदना जाणवू न देणाऱ्या भुलतज्ञाचे आभार” अशा भावना व्यक्त करत नाही.. उलट अनेस्थेटीस्ट उशिरा आले, किंवा त्यांनी जोरात टोचलं, किंवा पैसे जास्त गेले, याचाच ‘रिग्रेट’ काही लोकांना जास्त असतो..

आपण आपल्यासाठी अन्न निर्माण करणाऱ्या बळीराजाबद्दल कृतज्ञ असतो, आपलं रक्षण करणाऱ्या सैनिकांचे आभार मानतो, पण आपल्याला आरोग्य देणाऱ्या सगळ्या डॉक्टरांचे पण आभार मानायचे असतात, याबाबतीत एकंदरीत समाजातच उदासीनता दिसून येते..

असो..

10. *समारोप..*

मी हा लेख लिहिताना फक्त प्रायव्हेट प्रॅक्टिस करणारे सर्जन आणि अनेस्थेटीस्ट एवढेच मी विचारात घेतले आहेत.. माझ्या संपर्कातल्या बऱ्याच सर्जन्सची आणि वेगवेगळ्या ठिकाणच्या अनेस्थेटीस्टची मते विचारात घेऊन हे लिहिलं आहे.. यात माझा वैयक्तिक राग वा आकस कोणावरही नाही.. आणि असण्याचे काही कारणही नाही..

या लेखात अनेस्थेटीस्टचा एकट्याचा संबंध नसलेले पण ओव्हरऑल मेडिकल फिल्डला जास्त महत्वाचे असलेले काही मुद्दे पटवून देण्यावर मुद्दाम जास्त जोर दिला आहे. त्यासाठी जास्त जागा खर्ची घातली आहे..

सर्जन अनेस्थेटीस्ट या पूर्ण संबंधाकडे केवळ प्रोफेशनली न पाहता, *एक “माणूस म्हणून आपण इतरांकडे आणि इतरांनी आपल्याकडे कसं पाहावं”, या दृष्टीने जर आपण पाहिलं*, तर आपले बरेच प्रश्न सुटतात.. कामाच्या ठिकाणी आपलं वर्तन शिस्तबद्ध आणि रिस्पेक्टबल असेल तरच समोरचाही आपल्याला रिस्पेक्ट देतो, हा माझा वैयक्तिक अनुभव आहे..

भलेही चार पैसे कमी मिळत असो, वा dependent branch असो, पण आजही जेंव्हा ओटीत एखादे कॉम्प्लिकेशन होऊन पेशंट bad झालेला असतो, तेंव्हा माझ्या सर्जन कलीगच्या डोळ्यात, ”हा माझा अनेस्थेटीस्ट काहीही करून, खचणाऱ्या परिस्थितीला सावरेल, हा काहीही होऊ देणार नाही”, हा त्याच्या अनेस्थेटीस्टबद्दल असलेला विश्वासच अनेस्थेटीस्टचे खरं बळ असतो..

आजही जेंव्हा अनेस्थेटीस्ट cardiac arrest मधून एखाद्याला बाहेर काढतो, तेंव्हा त्याच्या सर्जन कलीगला वाटलेला दिलासा, ओटीतल्या प्रत्येकाच्या डोळ्यातला आदर, आणि नातेवाईकांच्या शब्दातली कृतज्ञता, हेच त्या अनेस्थेटीस्टला आणि पूर्ण अनेस्थेशीया फिल्डला वेगळ्या उंचीवर नेऊन ठेवत असते..

सगळे डॉक्टर हे ‘आजारातून बरं करणारे’ असतात, पण पेशंटच्या आणि साक्षात यमाच्या मध्ये उभा राहणारे मात्र, फक्त आणि फक्त अनेस्थेटीस्टच असतात.. मग ती साधी स्पायनलची केस असो, किंवा cardiac arrest असो..

धन्यवाद..

(समाप्त)

***