– डॉ सचिन लांडगे.

आज शिक्षकदिन.. आपल्या शिक्षकांचे ऋण मानण्याचा दिवस! शिक्षक म्हणून आपल्या डोळ्यासमोर जे उदात्त चित्र उभा राहते त्याचे स्मरण करण्याचा दिवस! पण सगळेच शिक्षक असे आदरणीय असतील असं नाही.. स्मरण करावे किंवा ऋण मानावे एवढीपण काहींची लायकी नसते.. खूप Arrogant वाटेल हे वाक्य, पण ते सत्य आहे.. नुसतंच शिक्षकाची नोकरी लागली म्हणून कोणी कोणाचा ‘गुरू’ होत नसतं.. डीएड बीएड तर कोणालाही करता येईल, पण शिकवण्याची कला आणि आदरपात्र व्यक्तिमत्व कसे मिळवणार? त्याचं सोंग करता येत नाही..

प्रत्येकाच्या आयुष्यात असे शिक्षक नक्कीच असतील ज्यांनी आपल्यासोबत पार्शलिटी केली, खुन्नस दाखवली, आपल्याला संधी नाकारल्या, डावलले, किंवा नाहक त्रास दिला.. आजच्या शिक्षक दिनाच्या निमित्ताने अशा शिक्षकांबद्दल पण बोलणं गरजेचं आहे..

गुरु वेगळा आणि शिक्षक वेगळा.. गुरू कोणीही असू शकतं. ‘परिस्थिती’ ही माणसाचा सर्वात मोठा गुरू असते. शिक्षकांव्यतिरिक्त इतर कोणीही व्यक्ती आपले ‘गुरू’ असू शकतात आणि आपल्याला आयुष्याचा पाठ शिकवून जातात. आई-वडील, बायको, बहिण, मित्र आणि अगदी शत्रूसुद्धा आपल्याला गुरू म्हणून भेटतो.. पण आज मी माझ्या शाळेतल्या शिक्षकांबद्दलच्या अनुभवांच्या निमित्ताने लिहितोय..

पहिली ते चौथी माझ्या आजोळच्या शाळेतल्या कुलकर्णीबाई मला अजून आठवतात. एक शिक्षकी शाळा होती ती.. त्या खूपच छान शिकवायच्या, कोणीही उत्तरे सांगितले की कौतुक करायच्या, आणि आगाऊपणा केल्या तर छड्या पण द्यायच्या, आपण कितीही उलट-सुलट किंवा विचित्र प्रश्न विचारले तर रागवत नव्हत्या.. त्यांना मी वार्धक्याने त्या जाईपर्यंत घरी भेटायला जात होतो.. ‘शिक्षक वाईट असू शकतात’ हे मला हायस्कूलमध्ये गेल्यावर समजलं. वर्गावर टंगळमंगळ करणे, अजिबातच न शिकवता उगीच खुर्चीत बसून टाईमपास करणे आणि तास संपला की निघून जाणे, मटका जुगार खेळणे, हे मी पहिल्यांदाच पाहत होतो.. कुतूहलापोटी पडलेले प्रश्न (विशेषतः विज्ञानाचे) मी माझ्या शिक्षकांना विचारले की त्यात ते स्वतःचा अपमान वाटून घ्यायचे आणि माझा पाणउतारा करायचे.. जरी स्वतःला येत नसेल तरी ‘अरे ते तुला मोठं झाल्यावर समजेल’ असं म्हणून वेळ मारून नेऊ शकत होते ते! पण एवढ्या छोट्याशा पोराबरोबर खुन्नस धरणे किंवा त्याची अक्कल काढणे शोभतं का कुठल्या शिक्षकाला?

माझा अभ्यास माझी आईसुद्धा घरी घ्यायची आणि ती इतरही अनेक गोष्टी शिकवायची, म्हणून मी वर्गात अतिहुशार होतो.. पण बऱ्याच शिक्षकांना ते रुचायचं नाही.. आणि यामुळेच कौतुकाऐवजी माझ्या पदरात हेटाळणीच पडायची. याचं फळ म्हणून माझ्या काही शिक्षकांनी माझा 7वी चा स्कॉलरशिपचा फॉर्म गहाळ केला, आणि मला परीक्षेला बसता आलं नाही.. सांगा असं असतात का शिक्षक??
असो.. पण इंग्रजी, हिंदी आणि गणिताचे शिक्षक मात्र आदरपात्र होते. चुकलं तर शिक्षा जरूर करायचे पण हेटाळणी मात्र त्यांनी कधीच कोणाची केली नाही..

पुढे मेडिकलला गेल्यावर तर कुठल्याच शिक्षकांशी वैयक्तिक बंध निर्माण झाले नाहीत. क्लासमध्ये येणे OHP वर किंवा PPT लावून लेक्चर घेणे आणि निघून जाणे, इतपतच शिक्षण होतं. त्यात शिकवण्यापेक्षा सिलॅबस उरकण्याचाच भाग जास्त होता! काही शिक्षक मात्र मन लावून शिकवायचे..
पोस्ट ग्रॅज्युएशन करताना तर झापाझापीच जास्त असते, खूप मेंटल स्ट्रेस असतो.. त्यातूनच कित्येक रेसिडेंट डॉक्टर्स आत्महत्या करतात. (त्यावर लिहिनच कधीतरी).. पण पोस्ट ग्रॅज्युएशन मध्ये कुठंच ‘शिकवणे’ हा भाग नव्हता. आपले आपल्यालाच शिकावं लागायचं.. पार्शलिटी करणे, संधी नाकारणे, आणि वैयक्तिक कामाला राबवून घेणे हे मेडिकलच्या पोस्ट ग्रॅज्युएशन मध्ये बहुधा असतं.. तिथं मी जे काही शिकलो ते सोबतच्या सिनियर्स कडून आणि स्वतःच्या अनुभवातूनच..

त्यानंतर मात्र आयुष्यात बरेच ‘गुरु’ भेटले पण शिक्षक या प्राण्यांशी संबंध मात्र कधी आला नाही.. मला स्वतःला लहानपणी शिक्षक बनायचं होतं, कारण मला शिकवणं खूप आवडतं, आता मी जरी डॉक्टर बनलो असलो, तरीपण मला शिक्षक बनता आलं नाही, ही खंत राहिली आहेच.. असो..

कबुतराला गरुडाचे पंख लावता येतीलही पण आकाशाची ओढ दत्तक घेता येत नाही, कारण गगनभरारीच वेड रक्तातच असाव लागतं, असं व पु काळे म्हणतात. त्याप्रमाणेच, “शिक्षकाला स्वतःला ‘गुरु’ म्हणून घेता येईलही, पण शिकवण्याची कला आणि आदरपात्र वर्तन मात्र दत्तक घेता येणार नाही, ते व्यक्तिमत्त्वातच असावं लागतं”..

शिकवण्याच्या नावाखाली पाट्या टाकून शिक्षणाचा भोसडा केलेल्या प्रत्येक शिक्षकाला सद्बुद्धी येवो, याच शिक्षक दिनानिमित्त माझ्या सदिच्छा..!!

– डॉ सचिन लांडगे.