लहान मुलं बाहुला-बाहुलीचा खेळ खेळतात. त्यांना न्हाऊमाखू घालतात, खाऊ घालतात, झोपवतात, त्यांच्याशी बोलतात, त्यांच्यावर लटके रागावतात, बाहुल्या पण त्यांच्याशी बोलत असल्याचं नाटक करतात. असं करता करता त्यांच्या बाहुल्या ह्या त्यांच्या भावविश्वाचा भागच बनतात/असतात. त्यातून त्यांना आधार मिळतो, समाधान मिळतं..

लहान मुलांत Analyatical (Critical) thinking कमी असते. हळू हळू त्याचा विकास होतो. यालाच आपण “समज येणे” असं म्हणतो. मग पुढं जसजशी ही समज वाढत जाते तसतसे हे प्रकार कमी होतात.

“देव” हे देखील, या ना त्या स्वरूपात, माणसाच्या Cognitive Evolution (बोधात्मक क्रांती)च्या एका टप्प्यापासून मानण्यात आलेले एक Toy character आहे. विविध संस्कृत्यांनुसार त्याचे रंग-रूप तर वेगवेगळे आहेतच, पण त्यातही प्रत्येकाला मानवी-अतिमानवी असे वेगवेगळे गुणधर्म देखील चिटकविलेले आहेत.

आता त्याला सगळं जगच मानतं, आणि हे मानणं खूप प्राचीन आहे, म्हणून आपल्याला ते “मानणं” गैर वगैरे वाटत नाही. म्हणून मग इतर बाबतीत आपण apply करत असलेलं Analytical thinking आपल्याला देवाच्या बाबतीत apply करू वाटत नाही, किंवा आपण तसं करू धजतही नाही.

पण अंततः तो एक भ्रम (Delusion) च आहे.. Mass Delusion!

काकडआरती, धूपआरती, शेजआरती, वेगवेगळ्या प्रकारच्या पूजा अभिषेक, नैवेद्य दाखविणे, वेगवेगळे भोग चढविणे, त्यांचा जन्म सोहळा, त्यांचं लग्न, त्यांचं आजारी पडणं, आणि काय काय.. हे भातुकली पेक्षा कसं वेगळं करता येईल सांगा?

लहान मुलांची भातुकली, अन् मोठ्या माणसांची देवपूजा यात तत्वतः फरक नाही..

– डॉ सचिन लांडगे.

#सहज_विचार

**