– डॉ सचिन लांडगे.

 

आज Mens Day आहे.

पुरुषांनीच नियम बनविलेल्या, पुरुषांचेच वर्चस्व असलेल्या या पुरुषांच्याच जगात पुरुषांना पुरुष असल्याबद्दल शुभेच्छा द्यायची काही गरज आहे का? असा प्रश्न काही जणांना अन् जणींना पडू शकतो. अशांसाठी ही लेख मालिका –

 

पुरुषांच्या समस्यांचा विचार करताना या विषयाचे तीन भाग केले आहेत.

 

1. पहिल्या भागात पुरुष असण्याचे काय काय त्रास असतात याबद्दल लिहिले आहे.

 

2. दुसऱ्या भागात पुरुषाला त्याच्या बायकोकडून होणाऱ्या त्रासाबद्दल चर्चा केली आहे.

 

3. तिसऱ्या भागात पुरुषांना इतर स्त्रियांकडून दिल्या जाणाऱ्या त्रासाबद्दल किंवा त्यांच्याकडून केल्या जाणाऱ्या अन्यायाबद्दल लिहिले आहे.

 

**

 

भाग १

 

* पैसा कमावण्याचं किंवा स्वतःला सिद्ध करायचं प्रचंड प्रेशर पुरुषांवर असतं. पुरुष चांगल्या पगाराच्या नोकरीवर नसेल, किंवा व्यवसायात बऱ्यापैकी कमवत नसेल तर त्याचं हाल कुत्रं खात नाही. समाजातली त्या पुरुषाची पत ही त्याच्या इन्कम वर ठरते. समाजातच काय, पण कुटुंबात देखील भावाभावात जो जास्त कमवत असेल त्याचं जास्त ऐकलं जातं, इतकंच काय पण घरात त्याच्या बायकोचंही इतर बायकांपेक्षा जास्त चालतं.

 

मुलं अभ्यास करताना पासून त्यांना माहिती असतं की, चांगलं शिक्षण घेतलं तरच चांगला जॉब मिळेल, आणि आपण चांगलं कमावता येईल. मुलींचं तसं नसतं. (अर्थात, मुलींचं त्यांच्या हातात काहीच नसतं. आधी आईवडील मग सासरचे लोकच तिचे निर्णय घेतात). तरीपण शेवटी, बहुतांश मुलींसाठी चांगलं शिक्षण हे चांगला जॉब मिळविण्यासाठी नाही, तर चांगलं स्थळ मिळविण्यासाठी घेतलं जातं. म्हणून लग्न ठरवताना मुलीचं शिक्षण बघतात, अन् मुलाचा जॉब बघतात.

 

अलीकडे नवरा बायको दोघांनीही कमवायचं धोरण आहे. तरीपण, कमवायची मुख्य जबाबदारी मुलावरच असते. मुलीचा लग्नानंतरचा जॉब अन् मिळकत ही जमेल तशी केली जाते. त्यात प्रायोरिटी तिने संसाराला आधी द्यावी अशीच अपेक्षा असते. तिची कमाई ही बोनस किंवा संसाराला जोड म्हणून असते, मुख्य बर्डन मुलावरच असतं. आपली नोकरी/धंदा नसेल तर उद्या खायचं काय, अशी परिस्थिती स्त्रियांवर येण्याच्या वेळा अजूनही तुलनेने खूपच कमी आहेत.

 

लग्न ठरवताना जर मुलगा म्हणाला, “बायकोने नोकरी करावी पैसे कमवावे, मी घरीच बसणार आहे”.. तर किती मुली अशा मुलाशी लग्न करायला तयार होतील?

 

किंवा, लग्न ठरवताना मुलगा म्हणाला, मला सिंगिंग/ पेंटिंग /किंवा समाजसेवा करायचीय अर्थार्जनाची जबाबदारी तुलाच घ्यावी लागेल, तर किती मुली तयार होतील?

 

खूप इच्छा असूनही आर्थिक कमाई नसणारे करिअरचे इतर मार्ग बहुतांश पुरुष निवडू शकत नाहीत. आधी आर्थिक सेटल होऊनच मग छंद म्हणून त्यांना ते जोपासावे लागतात.

 

* अलीकडे कित्येक सुशिक्षित मुलींना शहरातच सेटल व्हायचं असतं, मुलाचा स्वतःचा फ्लॅट हवा असतो, आणि स्वतः काही न करता पण छानशौकीची लाईफस्टाईल पाहिजे असते, हे सगळं पुरवता पुरवता नवऱ्यांच्या नाकी नऊ येतात. हे सगळं देण्यात तो पुरुष कमी पडत असेल तर बायकोकडून तिच्या नातेवाईकांकडून याची प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष जाणीव करून दिली जाते. सल्ले दिले जातात. कधी कधी तर जाब देखील विचारला जातो. आणि निकम्मा वगैरे अशी विशेषणं देखील लावली जातात.

 

कित्येक बायका नवऱ्याला , “काय मिळालंय मला तुमच्याशी लग्न करून?” अशा प्रकारचे पश्र्चातापदग्ध प्रश्न करकरून जेरीस आणतात. त्याची उमेद घालवतात. अधिकाधिक कमवायचं बर्डन त्याच्यावर टाकतात.

 

या आणि अशा प्रकारच्या अतिरिक्त ताणाने कित्येक पुरुष अकाली म्हातारे दिसू लागतात. विविध व्याधी घेऊन खंगतात.

 

* संसारात आपण नेहमी “आधार देणारा” म्हणून भूमिका निभवायची, बायकोलाच आधार मागायचा नाही. अवसान गळू द्यायचं नाही, रडायचं तर बिलकुल नाही. सदा कणखर राहायचं. अशी अनेकांना शिकवण असते. मुलगा असून असं काय मुळूमुळू रडतो मुलींसारखं! हे वाक्य जवळजवळ प्रत्येक मुलाला कोणी ना कोणी एकदातरी त्याच्या आयुष्यात ऐकवलेलंच असतं.

 

* आपली दुःख लपवून ठेवायची, ऑफिसमधल्या, व्यवसायातल्या अडचणी शेअर नाही करायच्या. अशा एक ना अनेक खुळचट कल्पना बाळगत अनेक पुरुष जगत असतात. त्यामुळे कित्येक पुरुष त्यांच्यावर असलेला कामाचा ताण कोणाशी शेअर नाहीत करत. गळ्यापर्यंत आल्याशिवाय घरच्यांकडे मदत नाहीत मागत. आर्थिक चणचण घरी जाणवू नाहीत देत. बायकोपोरांच्या तोंडाला घास मिळवून देण्यासाठी बाहेर काय काय सहन करावं लागतं ते नाहीत सांगत. या व अशा अनेक गोष्टींमुळे आत्महत्या करण्याचं प्रमाण पुरुषांमध्ये जास्त आहे. ब्लड प्रेशर, हार्ट अटॅकचं प्रमाण ही पुरुषांमध्ये जास्त आहे.

 

* प्रोटेक्ट करायची खूप मोठी जबाबदारी पुरुषांवर असते. बहिणीला सोबत म्हणून तू जायचं. तिला कोणी काय त्रास दिला तर तू तिला प्रोटेक्ट करायचं. तिला त्रास देणारांपासून तिचं संरक्षण करायचं. बहिण असो की बायको त्यांना कुणी काय म्हणलं की तू भांडायला तयार असलं पाहिजे. याउलट दुर्लक्ष करायचा सल्ला देणे, सामोपचाराने मिटवणे म्हणजे एकदम बुळेपणाच.. कित्येक मुलींना देखील असले सल्ले देणारी अशी मुलं किंवा नवरे आवडत नाहीत.

 

* खूप सारे पुरुष Performance Anxiety चे शिकार असतात. त्याच्या अतिरिक्त ताणाने इरेक्टाइल डिस्फन्क्शन चे प्रमाण देखील पुरुषांमध्ये वाढत आहे. त्यासंबंधीच्या दुषणांना आणि टोमण्यांना काहींना सामोरं जावं लागतं.

 

ऑटीझम आणि सिझोफ्रेनियासह अनेक मानसिक आजारांचे प्रमाण पुरुषांमध्ये जास्त आहे. ब्रेस्ट कॅन्सरच्या खालोखाल प्रमाण प्रोस्टेट कॅन्सरचं आहे, पण तरी त्याबद्दल awareness मात्र फारच कमी आहे. त्याबद्दल एकही campaign चालवली जात नाही.

 

* सुंदर दिसणं, झिरो फिगर असणं, स्लिम असणं, अशा स्त्रियांबद्दलच्या खुळचट सामाजिक मापदंडांच्या विरोधात खूप बोललं जातं. पण It’s ok to be टकल्या, It’s ok to be ढेरपोट्या , अशा campaign कधी होत नाहीत.

 

* 90 टक्क्यांपेक्षा जास्त पुरुषांना एकटं एकटं वाटत असतं, आपली काळजी करणारं आपल्याला कुशीत घेणारं कुणीच नाही असं वाटत असतं, पण ते कुठं express करू शकत नाहीत.

 

कित्येक बायकांना आपल्या नवऱ्याला पण (तो बोलून दाखवत नसला तरी) आपल्या प्रेमाची गरज आहे, आपल्या caring ची गरज आहे, हे माहिती नसतं, किंवा त्यांना त्याची गरज वाटत नसते.

 

अत्यंत भावूक झाल्यावर आपल्या जवळच्या व्यक्तींच्या कुशीत जाऊन ढसाढसा रडावं असं जवळजवळ प्रत्येक पुरुषाला कधीना कधी वाटत असतं, पण ते एकांतात रडणं पसंत करतात.

 

* सगळेच पुरुष flirt करतात असं नाही.. पुरुष सगळ्यांशीच flirt करतात असंही नाही.. आणि ते प्रत्येकवेळीच flirt करतात असंही नाही..

 

पण पुरुषाच्या चांगुलपणाचा अर्थ flirting असा बऱ्याचदा घेतला जातो. चागलं बोलतोय, चांगलं वागतोय, म्हणजे याला पुढे जाऊन आपल्याकडून काहीतरी पाहिजेच असणार, असा सरसकट गैरसमज बऱ्याचदा दिसतो. त्यातच काही संधीसाधू स्त्रिया, “बघा मला किती भाव आहे”, ही फुशारकी मारण्यासाठी त्याचे काहीही indicative नसलेले मेसेज दाखवून, अथवा घटना रंगवून त्याची बदनामी करतात.

 

म्हणून कॉलेज मध्ये, किंवा कामाच्या ठिकाणी, किंवा ओळखीच्या वर्तुळात स्त्रीशी बोलताना वागताना संवेदनशील पुरुषांना खूपच खबरदारी घ्यावी लागते. आणि कारण नसताना “आपला काही तसा इरादा नाही” याचे प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष डिस्क्लेमर द्यावे लागतात.

 

* समाजातल्या इतर स्त्रियांच्या बाबतीत आपल्या बोलण्याचा अर्थ काय घेतला जाईल, आपल्या मदतीचा अर्थ काय घेतला जाईल, अशी भीती बऱ्याच पुरुषांना असते. म्हणून बऱ्याच पुरुषांना इच्छा असूनही समाजभयास्तव इतर स्त्रियांना मदत करता येत नाही. अगदी लिफ्ट देण्यापासून ते आर्थिक मदत मिळवून देणे, रोजगार उपलब्ध करून देणे, गरजेला मदत करणे, अशा छोट्या छोट्या मदती देखील दुसऱ्या एखाद्या स्त्रीला मध्यस्ती घातल्याशिवाय करता येत नाहीत.

 

विनयभंग पुरुषाचा होऊ शकत नाही. स्त्रीप्रधान कायद्यांचा त्रास होणारे देखील कित्येक पुरुष आहेत.

 

* पुरुषसत्ताकतेचे बळी पुरुष देखील असतात. पुरुष म्हणजे कणखर असावा.. उंचापुरा आणि पिळदार स्नायू.. असा रांगडा गाडी असेल तरच तो खरा मर्द वगैरे..

 

आपल्या आजूबाजूला किती पुरुष आपण असे बघतो?

पण अशा पुरुषालाच पुरुषोत्तम किंवा मर्द समजलं जातं. कितीही नाही म्हणलं तर प्रत्येक मुलाला लहानणापासूनच आपण देखील असंच असायला हवं, असंच दिसायला हवं, असं आपसूकच वाटत असतं. कारण विविध घटनांतून, ऐतिहासिक गोष्टींतून, आजूबाजूच्या उदाहरणांतून, जाहिरातीतून, त्याच्यासमोर कळत नकळत तेच चित्र उभं केलं जातं.

 

मुलींना देखील अशीच पिळदार मुलं जास्त अपील होत असतात. दिसायला माचो असणाऱ्या मुलांवर कितीतरी पोरी जीव टाकतात. कितीही caring nature आणि स्वभावाने समजूतदार असणारा पण दिसायला थोडाजरी गोलू टाईप मुलगा असेल तर, तो मात्र कायम त्यांच्या ‘मित्र ‘ कॅटेगरीतच राहतो. बहुतांश वेळा हे असं चित्र असतं. शिक्षण जॉब आणि पैसा हे क्रायटेरिया जर neutralize केले, तर बहुतांश मुलींना माचो मुलंच आवडत असतात, हे वास्तव आहे.

 

आदिमानव गुहेत रहात असल्यापासूनचा इतिहास सांगतो की शारीरिक क्षमतांच्या बेसिस वर स्त्री पुरुषांच्यात श्रम विभागणी झाली. पुरुष माणसांनी जंगलातून प्राण्यांची शिकार करून आणावी अन् स्त्रियांनी भाजून शिजवून अन्न तयार करावे, आणि उरलेल्या वेळात मुलाबाळांची काळजी घ्यावी. शेती संस्कृती आल्यानंतर पण शेतीतील कष्टाची कामे पुरुषांची, तर कमी ताकतीची किंवा बैठी कामे स्त्रियांकडे अशी परिस्थिती होती..

 

आताच्या युगात शारीरिक ताकतीच्या ऐवजी बुध्दीला महत्त्व आलेय, तरीही ताकदवान पुरुषाचे जीन्स स्त्रियांना जास्त भुलवतात, हे वास्तव आहे.

 

लहानाचं मोठं होताना प्रत्येक मुलाला त्याच्याही नकळत माचो दिसण्याचं आणि माचो वागण्याचं एक सुप्त आकर्षण असतं. त्याचाच भाग म्हणून कित्येक मुलं कॉलर टाईट करून शर्टाच्या बाह्या वर करून शायनिंग मारत फिरतात, पिअर ग्रुप्स मध्ये दादागिरी करतात, नियम तोडतात, पिरियड बुडवून, गाड्या उडवत बोंबलत फिरतात.. त्यात हॉर्मोन्स देखील असतातच साथ द्यायला..

 

ह्याच मानसिकतेचा पगडा पुढं वाढत वाढत गेला, त्यात घरातून आणि समाजातूनही खतपाणी मिळण्यासारखी परिस्थिती असली तर अशी मुलं आणखीच वाहवत जातात. बुलेटवरून मिशांना पीळ देत फिर, दाढी वाढव, नाक्यावर टवाळक्या करत फिर, बायकामुलींना छेड, त्यांच्यावर अश्लील कॉमेंट्स कर, बायकापोरींना फसवून आपल्या जाळ्यात ओढून आपल्या ग्रुपमध्ये हिरो बनायचा प्रयत्न कर. हे असं करत करत एक दिवस ते एक परफेक्ट MCP बनतात. (MCP म्हणजे Male Chavunistic Pig. पुरुषप्रधान मानसिकतेचे डुक्कर).

आणि ही अशी गावभर उंडारणारी डुक्करं बाहेर स्वतःच असं वागत असल्यामुळं ती त्यांच्या घरात देखील आपल्या बायकोला बंधनात ठेऊ पाहतात. संशय घेतात, बळजबरी करतात, मारहाण करतात.

 

ह्या विकृत पुरुषी बनण्याच्या प्रोसेसला जी मुलं बळी पडत नाहीत, ती मुलं अशा टारगट मुलांच्या चेष्टेचा विषय बनतात. दिसायला नेभळट असणारी, खाली मान घालून चालणारी, कोणात फारसं न मिसळणारी, आणि वर सांगितलेले इतर कोणतेही कलागुण अंगी नसणारी आणि मनात न्यूनगंड घेऊन जगणारी मुलं ही पारंपरिक पुरुषप्रधान मानसिकतेची बळी असतात.

 

दिसण्यात पुरुषीपणा पाहिजे, वागण्यात पुरुषीपणा पाहिजे, बोलण्यात पुरुषीपणा पाहिजे, इतकंच काय पण तुमच्या चालण्यात देखील पुरुषीपणा पाहिजे, नाहीतर तुम्ही इतरांच्या चेष्टेचा विषय झालेच म्हणून समजा. इतर मुलं अन् माणसं तर चेष्टा करतातच, पण मुली आणि स्त्रिया पण तुमची टिंगल करतात. मग भलेही तुम्ही कितीही caring loving अन् soft hearted असा.. तुम्ही समाजाच्या या मानसिकतेला बळी पडतातच.

इतकं पुरुषसत्ताकतेचं ते “जू ” खांद्यावर वागवत असतात अन् न्यूनगंड मनात बाळगून जगत असतात अशी मुलं.

असो..

 

* थोडा समजूतदारपणा आणि सुसंस्कृतपणा असणाऱ्या व्यक्तीने समजा, बायकोचं स्वातंत्र्य मान्य केलं, तिच्या मतांचा आदर केला, तिच्या मतांप्रमाने निर्णय घेतले , तर त्याला लगेच बाईलवेडा, बायकोचा बैल वगैरे उपमा दिल्या जातात. मित्रांकडून, समाजातून, घरातून, नातेवाईकांकडून ‘इतकं बायकोचं ऐकायचं असतं का?, तू तर बायकोच्या ताटाखालचं मांजरच झालास’.. असे टोमणे मारले जातात. अशा परिस्थितीत समजा, त्याची बायकोसोबत कुरबुर झाली, छोटंमोठं भांडण झालं, अन् रागाच्या भरात बायकोनं देखील “सगळे पुरुष सारखेच असतात, तुम्ही कितीही आव आणला तरी तुम्हीपण तसलेच आहात”, असं म्हणून अपमान केला, तर त्याचं सगळं अवसान गळून जातं. अन् शेवटी पुरुषसत्ताकतेचं इन्फेक्शन त्याला कितीही नाही म्हणलं तरी घेरतचं. त्यानं शिवीगाळ किंवा मारहाण जरी नाही केली, तरी “आपण बायकोला जास्तच डोक्यावर बसवतोय का? आपलं काहीतरी चुकतंय का?” असे विचार त्याच्या मनात रुंजी घालू लागतातच.

 

असेही काही पुरुष असतात जे एरवी समजूतदार असतात पण कामाच्या ठिकाणी किंवा सार्वजनिक ठिकाणी स्त्रियांच्या आलेल्या कटू अनुभवांवरून अथवा बायकोच्या सततच्या कटकटीमुळे ते पुरुषसत्ताकतेच्या वळचणीला गेलेले असतात. कारण पुरुषसत्ताकता ही अशी गोष्ट आहे जी पुरुषांना स्वतः फार काही नाही केलं तरी फायदे अन् वरचढपणा मिळवून देते.

 

अर्थात, स्त्रीमुक्तीच्या गप्पा हाणून दिखावा करणारे देखील पुष्कळ असतात, पण खूप सारे समंजस स्वभावाचे पण वैचारिक नेभळट पुरुष हे पुरुषसत्ताक मानसिकतेचे बळी असतात.

समजूतदारपणा सोबतच खूप मोठा ठामपणा, आणि अत्युच्च कोटीचा पेशन्स लागतो ते इन्फेक्शन न होऊ देण्यासाठी.. पण सगळ्यांकडे तेवढं असेलच असं नाही.

 

* कित्येक पुरुष आपल्याच घरात परके असतात. कामानिमित्ताने पुष्कळ वेळ बाहेरच जात असेल तर मुलाबाळांशी भावनिक बंध निर्माण होत नाहीत.

 

पोलिस, सैनिक असे जॉब किंवा अनेक फिरते जॉब, यातून रिटायर झाल्यावर कित्येक जन भावनिक एकाकीपणा अनुभवतात. अक्षरशः एकटे पडतात. म्हणजे ज्यांना भाकरी मिळवून देण्यासाठी आयुष्य घालवलं, ते लोक आता आपली साधी विचारपूस देखील करत नाहीत, ही बोच राहते.

 

* आई म्हातारी असली तरी घरकाम किंवा मुलं सांभाळण्याच्या उपयोगाची असते. पण म्हातारे पुरुष तितकेसे कामाचे वाटत नाहीत. अशा वेळी मुलं फक्त आईला सोबत घेऊन जातात. पण पुरुषाला मात्र त्या म्हाताऱ्या वयात एकटं सोडलं जातं.

 

कधी विचारही केला जात नाही, अशा अनेक अडचणींना कळत नकळत सामोरं जाणाऱ्या आपल्या आसपासच्या पुरुषांबद्दल कृतज्ञता दाखविण्याचा आजचा दिवस आहे.

 

Happy Mens Day..

 

– डॉ सचिन लांडगे.

भूलतज्ञ , अहमदनगर.

 

**